Kim Định
Định Hướng Văn Học
Chương 2
Vai Trò của triết Tây Phương trong tổng hợp tương lai
Triết Tây trở thành cần thiết trong giai đoạn mới thì đó không thành vấn đề,
vì không những đã được công nhận mà còn được hiện thực trong chương
trình giáo dục. Bàn tới triết Tây ở đây không phải có ý đặt lại vấn đề,
nhưng là nhằm suy tư về sự kiện đó hầu cho việc nhận thức trở thành minh
nhiên, vì đó là nhiệm vụ của triết. Triết cần suy tư trên những tác động,
những sự việc của đời sống đặng soi dọi vào đó những tia sáng hầu giúp
cho việc làm giữ được thế quân bình và càng ngày càng gia thêm độ ý thức:
tiến hóa của con người nằm ở chỗ đó. Sau đây là mấy lý do biện hộ cho sự
cần thiết của triết Tây.
Lý do thứ nhất là chúng ta đang bước vào một nền văn minh mới mà Hegel
kêu là Civilisation parlante “văn minh nói”, có ý chọi với chữ Cinéma
parlant, tiếp sau Cinéma câm, phần nào giống nền văn minh xưa, tuy không
câm nín, nhưng ít nói, và tuy ít cũng đã đủ, vì con người xưa sống trong
cảnh thư thái có đủ thì giờ, đủ yên tĩnh để suy nghĩ, không cần nói dài.
Cảnh an nhàn xưa không còn nữa và con người thời đại đang bị xô vào
cảnh mải miết tranh sống, ai cũng bắt buộc phải vội vàng, thế mà một trật
có đến trăm ngàn lời nói oang oang bao phủ. Cho nên một vài cử chỉ nhẹ
nhàng thanh tao kèm với dăm ba câu thâm thuý vắn tắt không còn thấm thía
vào đâu nữa. Muốn ảnh hưởng đến con người thời đại thì phải nói nhiều,
nói oang oang, nói toạc móng chân móng tay. Có vậy mới may ra còn dính
lại chút ít. Vì thế chúng ta cần lý giải suy diễn để chứng minh đạo lý. Thiếu
điều đó thì đối với người thời nay, họ là không biết. Vương Thuỳ Sơn nói
“Biết thực mà không biết danh hay biết danh mà không biết thực, cũng đều
là không biết cả “tri thực nhi bất tri danh, tri danh nhi bất tri thực, giai bất
tri dã”. Vì thế muốn có triết lý, muốn khai sinh một nền tư tưởng, tất phải
dùng lời nói biện chứng (langage conceptuel) để trình bày. Những điều chỉ
cảm thấy hoặc cả sống nữa mà không nói lên được cách hệ thống thì người
