ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 18

người Việt Nam chúng ta đã quá quen với lối tình lý tương tham chăng?
Với người Việt Nam chúng ta thì không cứ “tôi suy tư vậy là có tôi” nhưng
tôi cảm xúc, tôi hờn tủi, tôi cười đùa, tôi sống, tôi chơi cũng vẫn có tôi rồi,
nên trong triết lý cũng như trong chế độ và hệ thống giáo dục phải dành
quyền dành chỗ cho phát triển, hàm xúc, điều lý săn sóc cho những năng
khiếu đó.
Điểm hay thứ hai của triết Tây là hệ thống. Hệ thống làm cho sự học được
dễ dàng nên rất tốt và đối với thời đại nói nhiều này thì còn trở thành cần
thiết là khác. Vì thế chúng ta cần vươn tưới óc hệ thống hóa hay sự tổ chức
tư tưởng giáo khoa (systématisation scolaire) và nên ngừng lại ở đó, vì nếu
mải mê đến nỗi biến hệ thống trường ốc văn học thành ý hệ tức là một thứ
hệ thống hữu thể (systématisation ontologique) nghĩa là lấy lý niệm làm tất
cả thực tại thì đó là đều tai họa vì đòi gói ghém tất cả sự vật, trời đất người
vào một số ý niệm khô đét, thì sẽ bị chúng che mất không còn thấy gì bên
ngoài, con người sẽ trở thành chấp nhất: đã hữu thì chỉ biết hữu, đã vô thì
chỉ biết vô, thiếu uyển chuyển. Sở dĩ những người như Schopenhauer,
Nietzsche, Jung hay hầu hết giới trí thức Tây Âu đều cho triết học gia của
họ là cận thị, thì chính vì cái tật chấp nhất xả bách gắn liền với óc ý hệ
khiến cho người theo trở thành kẻ tôn thờ ý hệ, đặt lý tưởng lên trên con
người. Hậu quả là sẵn sàng biến con người thành dụng cụ để phụng sự cho
lý tưởng, có chết trăm ngàn nhân mạng cũng không sao. Đó là lý do sâu xa
nhất gây tan hoang điêu đứng cho dân tộc chúng ta. Hàng trăm ngàn người
đã phải bức tử vì có kẻ đang nắm quyền thế lại đi tôn thờ lý tưởng, đang
phủ phục trước bàn thờ ý hệ quá xác định đến làm nghẹt thở tự do con
người.
Chính ở đây chúng ta chạm vấn đề quan trọng nhưng xưa rầy chưa có một
triết gia nào đề cập, đó là phương pháp tổng quan khác biệt với đường lối
xác định. Triết gia thành công hay thất bại là do dùng lối tổng quan hay lối
xác định. Vì phương pháp này liện hệ đến vận mạng của triết lý nên cần
chúng ta phải nghiên cứu kỹ. Phương pháp tổng quan là học về toàn thể còn
xác định là học về từng phần. Trước hết để nhận chân thế nào là tổng quan
thì cần phân biệt với đại khái tổng hợp (global). Đại khái chỉ là lối nhìn một