ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 20

nào cũng tương hợp với điểm trốn. Đó là một lối thử cụ thể hóa mối tương
quan nền móng giữa cái “nhìn” của con người với vạn vật. Bởi vì triết lý
không được nhìn sự vật riêng lẻ như nó hiện hình ra trước giác quan ta, đó
là cái nhì không thật, gọi là hiện tượng dành cho lương tri và khoa học. Còn
cái nhìn triết lý thì siêu linh theo nghĩa vô hình, nên nó khuôn theo và đổi
thay cùng với sự mở ra của tâm thức. Khi tâm thức đã mở đến cực độ, thì
cái nhìn cũng đạt cực độ không thể đi xa hơn, nên cũng trở thành “chân
xác”.
Sở dĩ cái nhìn của Kinh Dịch vẫn giữ được giá trị là đã biết đưa tới 1 và 9
hay nói khác đã đạt tới cái cực nhỏ cũng như cái cực to gọi chung là thái
cực. Thái cực có hai đầu một là cực nhỏ đến độ không gì có thể ở lại bên
trong, dù tế vi như thanh sắc, nên gọi là “vô thanh, vô xú,vô ảnh, vô hình”;
nhưng đầu kia lại cực lớn đến độ không vật nào có thể ở ngoài, nhưng tất cả
ở trong như những phần của một Nhất Thể, của đại vũ trụ. Vì thế sách
Trung Dung nói “cố quân tử ngứ đại thiên hạ mạc năng tải yên, ngứ tiểu,
thiên hạ mạc năng yên (12) == cho nên khi triết gia nói đến chỗ rộng lớn thì
trong thiên hạ không gì chứa hết. Còn nói tới chỗ nhỏ thì trong thiên hạ
không gì phân tách ra được nữa, nên gọi là “phổ bác uyên tuyền” T.D 31.
“Phổ bác” là tới đến hết mọi sự và từng sự một “attingens omnia et singula”
còn “uyên tuyền” là tới đến cõi nguồn sâu thẳm. Tuân Tử nói “chuyên tâm
chú ý để hiểu rõ sự vật thì sẽ hiểu thấu đáo riêng về một sự vật được khảo
sát, còn khi chuyên tâm chú ý để hiểu rõ đạo thì sẽ hiểu thấu đáo về Đạo và
về tất cả sự vật. Cho nên người quân tử chuyên nhất về Đạo để giúp khảo
sát sự vật, chuyên nhất về Đạo thì cái biết được đúng, để khảo sát về vật thì
cái biết được rành.
Tinh vu vật giả dĩ vật vật
Tinh vu đạo giả kiêm vật vật
Cố quân tử nhất vu đạo nhi dĩ tán kê vật
Nhất vu đạo tắc chính
Dĩ tán kê vật tắc sát.
精于物者以物物
精于道者兼物物