ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 34

thức…) mà gán cho Khổng thì không đúng với căn bản triết lý. Căn bản đã
vượt hữu vô nên bao gồm cả hai trong trạng thái thai nghén nên có mà như
không. Do đó, hễ thấy một Nho gia nào chú trọng đến tĩnh, đến hư mà bảo
chịu ảnh hưởng Lão Trang thì chưa cần thiết đúng. Có thể chịu ảnh hưởng
Lão Trang mà cũng có thể phát huy ra từ Nho giáo vì nó gồm cả âm dương
động tĩnh, uyển chuyển trong 4 bước định, tĩnh, an, lự.
Đó là mấy phân biệt cần thiết cho triết học là khoa khi trung thực thì luôn
luôn phân biệt: có vậy mới đủ tế vi, mà tế vi là đặc trưng của triết lý. Vậy
để điều này được lưu ý nhiều hơn, chúng ta dành một triệt bàn về Hữu với
Vô như hai đối cực của bình diện nhị nguyên. Hễ còn chấp dù là chấp vô
thì cũng vẫn còn ở trên bình diện nhị nguyên, mà đã là nhị nguyên thì vẫn
còn là một ý hệ, một chủ thuyết, mà hễ đã là một chủ thuyết thì kiểu này
hay kiểu khác sẽ làm nô lệ cho chủ thuyết. Đã nô lệ thì không là triết lý
trung thực là cái y cứ trọn vẹn trên nền nhân bản tinh tuyền nghĩa là an
nhiên tự tại, không dựa dẫm (ỷ), không mặc cảm với bất cứ cái chi.
3. Từ hữu tới vô
Khi quan sát toàn bộ diễn trình tiến hóa của tâm thức nhân loại chúng ta có
thể nhận ra được 3 chặng tiến: Hữu, Vô, Hữu-vô.
Hữu là giai đoạn tâm thức con người hầu như bị nuốt trôi vào sự vật, con
người quên mình đi để chỉ chú trọng trọn vẹn vào sự vật, để tìm tòi khám
phá.
Vô: nhưng đến một lúc nào đó con người nhận ra có mình nên phản động
lại, khi phản động kịch liệt thì cho rằng vạn vật đều là không có: vô.
Hữu vô: sau lúc phản động kịch liệt và đã lấy lại được an tĩnh thì nhận ra
rằng vật cũng có chứ chẳng phải không đâu. Tuy nhiên vật có mà mình
cũng có. Vậy thì hòa.
Nếu dùng danh từ ngày nay mà gọi tên thì:
giai đoạn Hữu là chính đề: thèse
giai đoạn Vô là phản đề: antithèse
giai đoạn hữu vô là tổng đề: synthèse.
Lấy đại cương mà nói thì triết Tây nằm trong giai đoạn Hữu. Khoa siêu
hình gọi là Hữu thể học: Ontologie. Tuy có những triết gia chối sự hữu của