ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 43

nếu được tổ chức đàng hoàng thì là ý hệ gia idéologue), hoặc nồng nàn
khuyến thiện là luân lý gia, chưa phải triết gia theo nghĩa chân thực. Vậy
hỏi rằng Lão Trang đã vào đợt an vi chưa? Thưa đã vào rồi, nhưng chưa
trọn vẹn. Phần chưa trọn vẹn đã bàn ở trên, và mở đường cho các loại dị
đoan vẫn ần khuất trong đạo giáo, nên gọi là Tử, còn phần đã vào lớn hơn
nên gọi là một trong tam giáo, và do đó cũng là kinh, không phải là chữ
Đạo đức kinh, Nam Hoa chân kinh, vì cái đó có thể do những người sùng
phùng xưng tặng mà không được sự ưng chuẩn của giới sĩ phu. Trái lại có
sự ưng chuẩn, tức là có nội dung chân thực, vì phần nhiều chữ vô trong Lão
Trang không phải là vô đối kháng với Hữu, nghĩa là chối bỏ sự vật cho là
hư huyễn, mà là hữu, hay là Diệu hữu nghĩa là không còn phải là cái hữu
đối đáp với vô nhưng là Hữu siêu việt. Bởi vậy khi ông nói vô vi thì chữ vô
không thuộc Hữu thể (ontologique). Sự vật có thực không bao giờ ông cho
là hư huyễn cả, nhưng ông chỉ bảo là vô vi. Hơn thế nữa chữ vô vi không
có nghĩa là vô vi thông thường chỉ không làm gì, nhưng là không làm theo
tư ý tư dục, nên là làm trái với thiên nhiên, nhưng là làm theo thiên nhiên.
Vì vậy cần tâm phải hư, phải tĩnh, nghĩa là hầu như lập trường an hành của
Khổng, tức là một thứ hành động thuần nhiên của thánh nhân vượt xa
cưỡng hành và lợi hành của phàm nhân. Do đó mà Lão Tử xứng đáng đứng
đầu một trong Tam giáo, rất đáng được học hỏi nghiên cứu tôn thờ. Những
người như Etiemble tỏ ra lo âu vì thấy Âu Châu khoái Lão. Ông nhận xét
nếu thế kỷ 18 Âu Châu là của Khổng thì thế kỷ 20 thuộc Lão. Điều đó làm
ông ái ngại cho như thế là đưa nhau đến nạn độc tài của phát xít hay cộng
sản.
Chúng ta có lần nói đến sự khám phá ra chủ tri (xem bài từ triết lý đến đạo
học, Triết lý giáo dục). Tuy nhiên là một sự khám phá bé nhỏ giới hạn trong
chủ tri mà chưa là chủ thể tức là con người toàn diện chứ không chỉ lý trí tri
thức cho nên việc khám phá chủ tri mới là bước đầu trong việc chuộc lại
con người, vì thế Âu châu hiện đang đi mạnh vào giai đoạn phá đổ mọi
công lệ, mọi ước định của xã hội để cứu gỡ bản ngã đang bị ngạt thở dưới
cả một triều dày của đối tượng hiện hình với muôn trạng thái từ cơ khí đến
các công thức, thời gian, đo đếm, cân lường. Chính đó là lý do khiến giới