ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 70

Nho giáo chủ trương hòa bình là đi ngược với chủ trương chinh phục bằng
chiến tranh của đảng nhất là của họ Mao.
Nho đặt quyền dân sự bên trên quân sự.
Nho chủ trương thanh nghị không kiêng nể chính quyền.
Và nhất là lối tổ chức xã hội kiểu Nho giáo để cho cá nhân quá nhiều tự do.
Vì những lý do trên nên Phùng Hữu Lan tuyên bố trên đài phát thanh
Genève “Mácxít là chân lý duy nhất” (Etiemble 163). Tuy nhiên từ năm
1956 đã có thay đổi ít nhiều nên họ nói “chính chúng tôi chủ trương trong
nền văn hóa của chúng ta có óc khoa học, và Khổng Tử cũng có tinh thần
khoa học ấy”. Năm 1957 khi ông Etiemble sang thăm Trung cộng thì thấy
nhan nhản những câu “Khổng Tử là một nhà giáo dục đại tài của dân tộc
Trung Hoa, tuy ông không phải là một bậc thầy duy nhất nhưng cũng là
một trong các ông thầy”.
Tất nhiên trong trường chỉ dạy có Mácxít, song từ đấy người ta ngần ngại
tuyên bố đó là chân lý duy nhất, nhưng chỉ là một ý hệ hướng đạo. Và ông
Etiemble cầu chúc cho phong trào trăm hoa đua nở ở Trung Cộng sẽ học
được với Khổng Tử một nền luân lý công dân có hai đặc điểm là “vụ dân
chi nghĩa” và “kiểm thảo chính quyền”.
Nếu được thế thì Trung Cộng tránh khỏi được cái nạn học như vẹt nên
không còn biết nhìn sự thực ra sao nữa của các người Mácxít Âu Châu
(Etiemble 166), vì cho đến năm 1957 Cộng Sản bất cứ nơi đâu đều phải lấy
xã hội chủ nghĩa làm hiến chương bắt buộc cho mọi nhà văn. Tình hình
hiện nay và ngày mai ra sao?
Đó là vài tia sáng vừa le lói lên một phút lại vụt tắt liền trước làn sóng vệ
binh đỏ. Tuy nhiên không nên ái ngại trước những biến cố nhất thời, vì văn
hóa thuần tuý là việc của nhiều thế hệ. Không nên vì một số biến cố chính
trị mà vội bi quan, cần phải xem dài rộng. Trong dĩ vãng có ba lần tổng hợp
thì hai lần tổng hợp nội tại xuôi xắn, và ta có thể coi như là sự phát triển tự
nhiên của cây nho. Còn lần thứ hai khi thâu hóa Phật giáo thì có gây sóng
gió (Trúc Đạo Sinh bị phạt vạ, Huệ Năng phải trốn) nhưng rồi cuối cùng
tiến trình thâu hóa đã bắt đầu và đã đi đựơc những bước lớn. Lần thứ tư này
rồi cũng sẽ giống việc thâu hóa Phật giáo là một nền văn hóa phát xuất bên