ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 8

Marx.
Một nền thống nhất chân thực phải hội được những điểm sau đây:
+ Thừa nhận cho mọi khuynh hướng được tồn hữu, bao lâu hướng đó
không có tính cách độc hữu. Vì nếu khuynh hướng độc hữu thắng thế, thì sẽ
thi hành đồng nhất đối với mọi khuynh hướng khác.
+ Quy định cho mỗi khuynh hướng một ngôi vị (sách Xuân Thu gọi là định
phận) nghĩa là một sự quan trọng tương đối, nghĩa là đối với toàn thể cuộc
sống.
+ Tất cả phải tuân theo một nhịp điệu tức là những ước lệ cần thiết vừa đủ
cho đời sống công cộng có thể tồn tại. Chỗ này thì Cộng sản đi quá. Thế
giới tự do thường bất cập
Điều đó được minh chứng rõ rệt hơn nữa trong khoa học cơ khí. Bất cứ ai
đã xem qua lịch sử khoa học cũng nhận thấy rằng: mỗi một bước tiến bộ,
mỗi một phát minh sáng chế đều là hậu quả của rất nhiều tri thức tinh thuần
không mang lại lợi ích gì hết. Người tìm ra là tìm ra rồi phát minh đó bị xếp
vào tủ, nằm trơ trọi có khi cả hàng trăm năm không dùng vào được việc gì.
Nhưng nếu thiếu những cái tri thức thuần tri thức thì khoa học đã không
tiến được bước nào, nều đòi sự biết nào cũng phải đưa tới một phát minh
ơn ích thì khoa học đã chết từ lâu rồi. Đó là những lý do rất xác đáng nên
nó đã làm hạ giá chữ học hành xuống đến độ bị coi như là cái gì cản trở
đường tiến hóa của những dân còn bám lấy cái hành trong cái học. Đây là
một quan niệm tuy không minh nhiên hóa, hay chính vì không bộc lộ rõ ra
nên đã gây một ảnh hưởng rõ rệt vào đường học vấn của chúng ta. Bởi thế
cần phải được mổ xẻ kỹ lưỡng. Trước hết chúng ta chấp nhận rằng cần có
cái biết thuần tri thức, nhưng ta nên phân biệt ba loại hành: là cưỡng hành,
lợi hành và an hành.
Cưỡng hành là làm vì bị cưỡng ép thuộc pháp hình: không làm thì bị hình
phạt.
Lợi hành làm vì lợi thuộc đợt thành công, ăn làm.
An hành là làm vì nghĩa vì thấy đáng làm thì làm.
Và khi ta nói học hành là ta nhằm vào cái hành ở đợt ba này, ít ra khi nói về
triết lý nhân sinh, và lúc đó không những cái hành đó cũng cao như sự bỡ