ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 81

nhà Hán, thì trở lại với Lão Trang đời Đường, sau Phật giáo đời Đường trở
lại với Khổng giáo đời Tống. Sau quốc dân đẳng theo Nho giáo rồi chê là
cổ hủ thì trở lại với Cộng sản cho là có tính chất tân thời thực tế và bắt tay
với Lão. Nhưng rồi sau Cộng sản thì sẽ trở lại với cái gì?” Trở về hay phản
phục của triết Đông đâu có luẩn quẩn như thế.
Thực ra sau này khi ông viết quyển Précis đã hiểu hơn tầm quan trọng của
Vô và viết nhiều câu nghe được lắm. Năm 1939 ông cho ra quyển tâm lý
học theo tinh thần Trình Tử và Chu Hy rất được chú ý đến nỗi nhiều người
coi sách đó như tiêu biểu sự phục hưng của Trung Quốc và những người
như Demiéville kể họ Phùng như triết gia thì cũng nhờ vào quyển đó. Thế
nhưng phương pháp ông dùng khi viết quyển này hoàn toàn phân tích, một
thứ phân tích không đưa về được với nhân tính con người.
Bởi vậy chưa lúc nào ông tỏ ra đủ thâm tín về phương pháp phản phục nên
còn có những câu sửa soạn cho giai đoạn duy vật của ông. Như lối giải
nghĩa đặt trên kinh tế, hoặc cho triết Trung Hoa là ấu trĩ… thì tỏ ông chưa
vững dạ trên con đường phản phục quy tâm. Do đó không có chi lạ khi năm
1950 ta đã nghe ông tự kiểm thảo là dám đem triết Âu Mỹ vào đất Trung
Hoa, và thế là ông chưa trở thành một triết gia có khả năng thổi lên một
luồng gió tâm linh, chưa chiếu dọi được những tia sáng vào hướng sống đi
lên của dân tộc, nhưng ngón tay tiên của ông chỉ sản xuất ra toàn vàng,
động vào vật gì là cái đó trở thành vàng, tuy lóng lánh nhưng khô đét thiếu
sinh tố bổ dưỡng. Và do đó dân chúng Trung Hoa đã bị xỏ mũi dắt vào
thảm cảnh như vua Midas cũng bị đói lả vì vua cũng xin được cái ngón tay
vạn năng như người gặp Tiên trong câu chuyên của họ Phùng, nghĩa là hễ
vua động tới cái chi, kể cả những món cao lương người ta đưa tới cho vua
cũng vậy, thành ra vua đói lả giữa đống vàng.
Đó là bi cảnh của cả một lục địa Trung Hoa đang đỏ ối lên những vàng là
vàng: vàng ý hệ óng ánh nhưng cứng nhắc, đẹp mắt nhưng không nuôi
lòng. Cả một biển người đói khát: đói yêu thương, đói tình người, và họ
đang chờ một ngón tay khác, một ngón tay không cần biến vật ra vàng,
nhưng là ngón tay chạm vào cái gì thì vẫn để cho sự vật hiện nguyên hình.
Laisser les choses être, hay tốt hơn có thể đượm thêm hình người, để nhân