ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 82

tình hóa cơ khí vô hồn. Làm thế nào bây giờ? Có nên theo gương câu
chuyện được kể lại cuốn sách họ Phùng (tr.345) mà chặt ngón tay Tiên đi
chăng? Câu chuyện kể rằng:
Một đệ tử hỏi thiền sư “đạo là gì? Thiền sư không nói im lặng giơ lên một
ngón tay. Lần sau gặp lại trò, thiền sư hỏi trước “Đạo là gì?” Trò cũng giơ
lên một ngón tay. Nhưng mau như chớp thầy chặt đứt ngón tay của trò, và
trò liền ngộ Đạo. Đó là một việc bạo hành phải là thánh nhơn mới làm nổi.
Nếu không thánh mà đi chặt tay con người ta thì chỉ gia thêm mê muội.
Vậy thì chúng ta nên theo đường ôn hòa của Khổng khi nói “Luận đốc thị
dữ! Quân tử giả hồ? Sắc trang giả hồi? L.N VI.20 == thấy người lý luận
giỏi trước nên xét xem có phải là quân tử trung thực chăng, hay chỉ là nguỵ
biện bên ngoài. Nghĩa là không bỏ hẳn luận lý phân tích nhưng chỉ dành
cho nó một giá trị tương đối, ở bình diện lưu tục, và cố giữ cho nó bám sát
được thực tại con người, chứ không phải là thứ lý luận rỗng mà ta gọi là
danh lý tức cái lý của danh từ.
Theo các điều bàn giải trên đây chúng ta có thể kết luận thánh hiền Đông
phương đã thấy trước vài ba ngàn năm khả năng của danh lý la tập, nên
không để cho vọng phát. Mấy biện sĩ hạng ba có cố gắng nhưng cũng bị các
ngài mần ngơ. Vậy thì chúng ta có thể để nắm sương khô đó an nghỉ trong
mồ.
Requiscant in pace!
Cả hai họ Hồ, Phùng tin vào danh lý nhưng từ ngày danh lý đưa vào Viễn
Đông chúng ta vẫn chưa thấy mọc lên đựơc một triết gia nào vào cỡ Vương
Dương Minh, Trình, Chu, Tuân, Mạnh…
Họ Phùng cho rằng sự đóng góp thường trực của triết Tây vào triết Đông là
danh lý. Điều đó có thật nhưng phải nói xác suất hơn là nó đóng góp vào sử
triết hơn là triết, nó có giúp vào trào lưu hiệu khảo của Thanh nho. Nhưng
đó chỉ là những nhà bác học không là những triết gia khả dĩ đặt nổi những
vấn đề sâu rộng về nhân sinh cứu cánh.
3. Bầu khí văn hóa của thế hệ trước chúng ta
Đó là bầu khí hời hợt của những thế hệ trí thức biết rộng mà thiếu sâu. Biết
rộng hơn các nho sĩ của Hán, Đường, Tống, Minh ở chỗ nghiên cứu thêm