nhờ đó lời nói họ mới có thế giá và gây hoang mang cho những tâm hồn
lãng mạn thơ ngây cứ tưởng bảo không là không.
Vậy để tránh lối nói một đàng phải hiểu một nẻo, chúng ta nên theo lối học
hành. Học hành khác vô học ở chỗ quy cho cái học một giá trị, nhưng lại
chỉ là giá trị tương đối mà không tuyệt đối như kiểu học giả. Do đó chữ
hành quy định chữ học. Nói khác đi chỉ học những cái thiết cận đến thân
tâm con người mà thôi. Và vì thế cái học mới là buớc khởi đầu trong quá
trình học hành có thể chia làm 4 nấc là:
Học giả= triết học
Hành giả = triết lý
Lập giả = tự lập không dựa vào cái gì.
Quyền biến giả = minh triết, theo câu “khả dữ cộng học vị khả dữ thích
đạo. Khả dữ thích đạo vị khả dữ lập. Khả dữ lập, vị khả dữ quyền, “ L.N
IV.28
可 與 共 學 未 可 與 適 道 可 與 適 道 未 可 與 立 可 與 立 未 可
與 權
Đó là bốn bước trong quá trình học tập của Nho giáo nguyên thủy. Bước
đầu là phải học, phải được hướng dẫn, may hay rủi là được thầy giỏi sách
hay. Bước nhì là phải luyện tập thi hành (thích đạo); bước ba là phải tự lập.
Bước cuối cùng là tự lập đã vững chân đến độ “có như không, thực mà như
hư” gọi là quyền biến. Đó là quá trình học tập mà nay chúng ta cần phải tìm
lại để làm chỉ đạo cho nền văn học giáo dục của chúng ta. Có như thế
chúng ta mới thống nhất được nền văn hóa, nghĩa là mới đưa đến cho văn
học một cái hồn sinh động có chủ lực khả dĩ bơm hăng say cho hết mọi
hoạt động trong đời sống.
2. Nội dung cụ thể thống nhất
Tôi gạch dưới chữ thống nhất là cốt để phân biệt với chữ đồng nhất và đa
tạp. Vì chưa nhận thức được nội dung chân thực của chữ thống nhất nên hễ
nghe tới thống nhất thì nghĩ đến đồng nhất, rồi đâm ra e dè sợ sệt, cho rằng
sở dĩ Viễn Đông không tiến triển, triết lý Đông phương còn trong giai đoạn
ấu trĩ thì lại “trăm nhà đều nín tiếng nín hơi ở dưới ách chuyên chế của học
thuyết Khổng Mạnh mà thế lực nó đã hầu như là một thế lực tôn giáo, do
các vua chúa cầm quyền che chở. Ấy sau đời tác giả (Đổng Trọng Thư
