ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 94

đạo lý một phần nhỏ thì giờ không thể theo xưa được. Cho nên phải chọn
một trong ba.
Lão Trang là cái học cao siêu không hợp cho tâm trí trẻ con, xin dành lại
cho những người lớn tuổi và những người nhiều khả năng triết lý, và dành
cho Đại học.
Về Phật giáo vì đã có một giáo hội, một đại học và cả một hệ thống truyền
bá rồi, một nền giáo dục tự trọng không thể làm một việc trùng hợp thừa
thãi. Huống chi đã đưa Phật giáo vào chương trình là tạo dịp cho các tôn
giáo khác đòi hỏi, và nếu phải thỏa mãn tất cả tôn giáo thì chương trình
giáo dục sẽ trở thành món salát quét chợ. Và bộ giáo dục sẽ đóng góp nhiều
nhất cho việc phân hóa li tán quốc gia. Tôn giáo là nhân tố chia rẽ mạnh
nhất trong lịch sử thì đó là điều sơ đẳng ai cũng phải nhận ra được. Trái lại
Nho giáo không bị mấy bất tiện trên. Nho giáo không chỉ có phần cao như
Lão Trang mà còn có phần dễ hiểu; Nho giáo cũng không là một tôn giáo,
không có giáo hội nên cũng không có nhóm nào nhờ đó mà trục lợi để gây
phen bì; ngay chính quyền cũng không nhờ được gì.
Sở dĩ xưa chính quyền đã lợi dụng Nho giáo để củng cố óc chuyên chế của
mình thì tại đó là Hán nho; còn Nho nguyên thuỷ trái lại là một sự kiểm
soát (thanh nghị) chính quyền. Và trên hết Nho giáo có được hai đức tính
trước hết là mềm dẻo và thứ đến là đã chứa sẵn trong mầm mống những cái
hay của Lão, Thích (Phùng Hữu Lan cũng nhận thấy được điều này trong
“Trung Quốc triết học sử” xem bản dịch của Nguyễn Hữu Ái tr.283). Chính
hai đức tính đó làm cho Nho giáo nắm được lèo lái con thuyền văn học và
văn hóa Viễn Đông, chứ không phải vì mánh khoé đàn áp kiểu đồng nhất.
Ngược lại chính khi Nho giáo bị đàn áp như đời Tần và đầu nhà Hán thì
cũng vẫn truyền bá trong dân chúng (xem Cửa Khổng, chương hai).
Bởi thế một là cứ để chương trình giáo dục như nay thì sẽ vô hướng, vô
hồn và không phải là giáo dục mà chỉ là học vấn. Còn muốn cho giáo dục
xứng danh, cho học vấn có phương hướng, có sứ điệp thì nên đưa Nho giáo
vào.
3.Thuật nhi tác
Nhưng đưa Nho giáo vào cũng có ba bảy đường. Đưa vào bằng lối lắp lại y