rượu bia, hay người bán bánh mì mà chúng ta mới có bữa tối.” Bill Gates
không rời trường Harvard để gia nhập Tổ chức Hòa bình Quốc tế, ông ta
chỉ bỏ học để thành lập Microsoft - nơi giúp ông trở thành một trong những
người giàu có nhất thế giới và nơi châm ngòi cho cuộc cách mạng máy tính
cá nhân - và nhờ có ông ta, chúng ta cũng trở nên giàu có hơn. Tư lợi khiến
thế giới quay tròn, quan điểm này rất chính xác. Tuy nhiên, nó lại thường
xuyên bị bỏ qua. Câu khẩu hiệu quen thuộc “Làm theo năng lực, hưởng
theo nhu cầu” là một bài ca tuyệt vời nhưng khi đưa vào thử lửa trong các
nền kinh tế, khẩu hiệu đẹp đẽ đó là nguyên nhân gây ra mọi vấn đề từ thiếu
hiệu quả đến nạn đói tràn lan. Ở bất kỳ hệ thống nào không phụ thuộc vào
thị trường, những động cơ khuyến khích cá nhân thường bị tách ra khỏi
năng suất. Các công ty và người lao động không được tưởng thưởng vì sự
đổi mới và làm việc chăm chỉ nhưng cũng không bị phạt vì sự lười biếng và
làm việc thiếu hiệu quả.
Điều này tệ đến mức nào? Theo các nhà kinh tế học, khi Bức tường
Berlin sụp đổ, một số nhà máy sản xuất ô tô ở Đông Đức đang phá hủy giá
trị, chứ không phải tạo ra giá trị. Bởi vì quy trình sản xuất rất thiếu hiệu quả
và sản phẩm cuối cùng có chất lượng kém nên các nhà máy đang sản xuất
những chiếc ô tô có giá trị thấp hơn nhiều so với chất lượng đầu vào. Họ
lấy thép có chất lượng tốt làm nguyên liệu và phá hủy nó! Những kiểu sản
xuất không hiệu quả như thế này có thể cũng tồn tại ở những nước tư bản
chủ nghĩa danh nghĩa, nơi mà các ngành kinh tế lớn thuộc sở hữu và chịu
sự quản lý của nhà nước, chẳng hạn như Ấn Độ. Năm 1991, Tập đoàn
Hindustan Fertilizer Corporation được thành lập và hoạt động trong 12
năm. Mỗi ngày, hơn một ngàn nhân viên báo cáo là đã hoàn thành mục tiêu
sản xuất phân bón. Nhưng có một vấn đề nho nhỏ: Nhà máy chưa bao giờ
sản xuất ra bất kỳ loại phân bón nào có khả năng tiêu thụ. Chưa có loại
phân bón nào! Các quan chức quan liêu chỉ đạo hoạt động của nhà máy và
sử dụng các nguồn quỹ công không hợp lý. Tuy nhiên, hơn một ngàn công
nhân này vẫn ngày ngày đi làm và chính phủ vẫn tiếp tục trả lương cho họ.
Toàn bộ guồng máy doanh nghiệp hoạt động ì ạch nhưng không có một cơ
