Hai người sẽ có cuộc sống tốt đẹp nhất nếu họ biết giữ mồm. Nhưng đó
không phải là những gì họ làm. Họ bắt đầu suy nghĩ... Tù nhân A tính toán,
nếu B giữ mồm, anh ta có thể đẩy tội cho bạn và hưởng mức án nhẹ nhàng
ba năm tù. Rồi, anh ta vỡ lẽ ra rằng, B gần như chắc chắn cũng đang nghĩ
như vậy. Trong trường hợp này, anh ta cho rằng tốt hơn là nên thú tội để
tránh phải gánh toàn bộ trách nhiệm và ngồi bóc lịch suốt đời trong nhà
giam. Dù B có làm gì, đây cũng là chiến lược tốt nhất: Anh ta sẽ nhận bản
án ba năm tù (nếu B im lặng hoàn toàn) hoặc chỉ ngồi bóc lịch 25 năm, chứ
không phải suốt đời (nếu B nói điều gì đó).
Tất nhiên, tù nhân B cũng có động cơ tương tự. Cuối cùng, cả hai đều
thú tội và đều phải nhận mức án 25 năm tù trong khi nếu cùng nhau im
lặng, họ sẽ chỉ bị 5 năm. Tuy nhiên, hành vi của cả hai không có gì phi lý.
Điều đáng ngạc nhiên về kiểu mẫu hành vi này là nó đưa ra kiến giải sâu
sắc về những tình huống có thực trong đó tính tư lợi thái quá thường dẫn
đến những hậu quả đáng tiếc. Nó đặc biệt đúng với trường hợp nhiều người
cùng khai thác những nguồn tài nguyên thiên nhiên có thể khôi phục lại từ
một nguồn chung. Ví dụ, nếu cá kiếm Đại Tây Dương được thu hoạch đúng
theo quy định về số lượng được phép đánh bắt mỗi vụ thì số lượng cá kiếm
sẽ vẫn ổn định hoặc thậm chí còn có thể tăng lên, trở thành nguồn sinh kế
dồi dào cho ngư dân. Nhưng không một ai “sở hữu” nguồn cung cấp cá
kiếm của thế giới. Điều này khiến cảnh sát gặp khó khăn khi thực thi theo
quy định. Kết quả là, những tàu thuyền đánh bắt cá độc lập bắt đầu suy
tính. Họ có hai lựa chọn: hoặc hạn chế số lượng đánh bắt để bảo tồn loài cá
này, hoặc đánh bắt nhiều đến mức có thể. Và chuyện gì sẽ xảy ra?
Câu chuyện diễn ra tương tự như ví dụ về hai người tù: Các ngư dân
không có đủ niềm tin để cùng nhau phối hợp tạo nên một kết quả tốt, đôi
bên cùng có lợi. John Sorlien, một ngư dân Rhode Island, đã phát biểu
trong một bài báo về sự suy giảm nguồn cá trên tờ New York Times: “Ngay
lúc này, động cơ duy nhất của tôi là đi ra ngoài và đánh bắt càng nhiều cá
