chữ. Đằng sau bàn tay vô hình của Adam Smith là ý tưởng về “sự phá hủy
sáng tạo”, một thuật ngữ do nhà kinh tế học người Áo, Joseph Schumpeter,
đặt ra.
Chủ nghĩa tư bản có thể độc ác và tàn nhẫn. Chúng ta nhìn lại và thán
phục những đột phá công nghệ như động cơ hơi nước, guồng quay tơ, máy
điện thoại. Nhưng những tiến bộ đó đã khiến cuộc sống của những người
thợ rèn, cô thợ may hay người vận hành máy điện báo trở nên tồi tệ. Sự phá
hủy sáng tạo không phải là cái gì đó có thể xảy ra trong nền kinh tế thị
trường, mà là cái gì đó phải xảy ra. Đầu thế kỷ XX, một nửa dân số Mỹ làm
nghề nông hoặc chăn nuôi gia súc. Bây giờ, số nông dân Mỹ chỉ chiếm 1%
và con số này vẫn đang tiếp tục giảm. Nhưng hãy lưu ý, hai điều quan trọng
đã không xảy ra: (1) chúng ta không chết đói; và (2) tỷ lệ thất nghiệp của
chúng ta tương đối thấp so với nhiều nước khác. Trên thực tế, nông dân Mỹ
làm việc năng suất đến độ số nông dân cần thiết để nuôi sống toàn bộ dân
số Mỹ ngày càng giảm. Những người nếu cách đây 90 năm có thể làm nghề
nông thì bây giờ trở thành thợ sửa chữa ô tô, kỹ sư thiết kế trò chơi điện tử,
cầu thủ bóng đá chuyên nghiệp, v.v... - những ngành nghề có vai trò hết sức
quan trọng trong cuộc sống hiện đại. Hãy tưởng tượng, chúng ta sẽ mất đi
những nguồn lợi to lớn đến nhường nào nếu Bill Gates, Steven Spielberg
hay Oprah Winfrey chỉ là nông dân chứ không phải ông trùm sản xuất phần
mềm máy tính, đạo diễn tài hoa hay người phụ nữ quyền lực của ngành
truyền thông?
Sự phá hủy sáng tạo là một lực lượng có ý nghĩa tích cực nếu xét trong
dài hạn. Nhưng người dân không thể trì hoãn thanh toán hóa đơn theo tiến
trình đó. Khi một nhà máy đóng cửa hoặc một ngành công nghiệp bị xóa sổ
do cạnh tranh, những công nhân và các cộng đồng dân cư bị ảnh hưởng có
thể phải mất nhiều năm hoặc thậm chí cả một thế hệ mới có thể cân bằng và
ổn định lại cuộc sống. Bất kỳ ai từng lái xe khắp nước Mỹ hẳn đã tận mắt
nhìn thấy các nhà máy bị bỏ hoang hoặc không được sử dụng hợp lý vốn là
