Khi một nhân tố bên ngoài, tức mức chênh lệch giữa chi phí cá nhân và
chi phí xã hội của một hành vi, tăng, các cá nhân sẽ có động cơ tư lợi rất
lớn. Chỉ riêng thị trường sẽ không thể giải quyết vấn đề này. Trên thực tế,
thị trường được coi là “thất bại” khi nó buộc các cá nhân và các công ty
tiến hành những hoạt động khiến tình trạng xã hội trở nên tồi tệ hơn. Nếu
khái niệm này thật sự khô khan như được nói đến trong hầu hết các cuốn
sách về kinh tế thì những bộ phim như A Civil Action và Erin Brockovich
sẽ chẳng thể thu được doanh thu hàng triệu đô-la. Cả hai bộ phim đều nói
về những nhân tố bên ngoài: Một công ty đa quốc gia làm bẩn nguồn nước,
khiến các gia đình trong vùng bị nhiễm độc. Không có giải pháp thị trường
nào trong trường hợp này; chính thị trường mới là vấn đề. Công ty gây ô
nhiễm có thể tiết kiếm chi phí xử lý khi vứt sản phẩm phụ chưa qua xử lý ra
khu đất trống gần đó. Khách hàng, phần lớn là những người sống ở nơi
khác và không nhận thức được (hoặc không quan tâm đến) vấn đề ô nhiễm,
sẽ tưởng thưởng cho công ty này bằng cách mua thật nhiều sản phẩm của
họ. Đó là những sản phẩm được bán ra với giá rẻ hơn so với sản phẩm của
những đối thủ cạnh tranh có ý thức hơn - những nhà sản xuất hy sinh một
phần lợi nhuận để tiêu hủy rác thải. Trong cả hai bộ phim (cả hai đều dựa
trên những câu chuyện có thật), sự đền bù duy nhất được thực hiện qua tòa
án - một cơ chế phi thị trường với sự bảo hộ của chính phủ.
Hãy xem xét một ví dụ đơn giản hơn, nhưng lại là nguyên nhân gây ra sự
phiền toái cho cho hầu hết người dân thành thị: đống phân chó trên đường.
Trong một thế giới hoàn hảo, chúng ta sẽ mang theo tất cả những dụng cụ
xúc chất thải của con vật cưng. Tuy nhiên, thế giới chúng ta đang sống
không hoàn hảo. Những người dắt chó đi dạo thường lờ đi đống thải.
(Những ai cho đây là chuyện nhỏ nhặt sẽ có cái nhìn khác khi biết rằng
trung bình mỗi năm ở Paris có 650 người bị gãy xương hoặc phải vào bệnh
viện vì trượt ngã vào đống phân chó). Quyết định xúc đống thải có thể
được mô hình hóa như bất kỳ quyết định kinh tế nào: Một người nuôi chó
phải cân nhắc giữa chi phí và lợi ích khi xúc đống thải của chúng. Nhưng ai
