Gomez hứa sẽ chỉ như cái bóng, như cơn gió thoảng qua mà
thôi, thật ra chỉ như không khí vô hình, và tuy vậy anh muốn quan
sát tất cả những gì cần đến nhân chứng.
Trước hết Humboldt xác định tọa độ của thành phố cảng. Ông
nằm ngửa, dõi kính viễn vọng lên bầu trời đêm và đọc cho Gomez
ghi lại rằng một bản đồ chính xác của Nueva Espana sẽ khuyến
khích di dân đến thuộc địa, tăng cường chinh phục thiên nhiên, cải
thiện bộ mặt của vùng đất. Ông nghe kể rằng một nhà thiên văn Đức
tinh ra được quỹ đạo của một hành tinh mới. Tiếc là không thể biết
gì rõ hơn, báo chí ở đây lạc hậu quá. Đôi khi ông muốn về nhà. Ông
hạ ống nhòm xuống và đề nghị Gomez gạch hai câu cuối đi.
Họ đi đến vùng núi. Bonpland đã bình phục sau trận sốt: gầy
đét và tái mét dù có ánh nắng, những nếp nhăn đầu tiên xuất hiện,
và tóc trên đầu thưa hẳn so với mấy năm trước. Mới sinh ra thói gặm
móng tay, và đôi lúc ho theo thói quen. Ông rụng nhiều răng đến
nỗi ăn uống khó khăn.
Ngược lại Humboldt tựa như không thay đổi. Với tính bận bịu
cố hữu ông vẽ bản đồ của châu lục. Ông ghi lại các đới thực vật, áp
suất không khí giảm theo độ cao, mức độ pha trộn vào nhau của các
loại đá trong lòng núi. Để phân biệt các thành phần đá khác nhau,
ông chui vào các hang động, nhiều khi chúng hẹp đến nỗi ông bị
mắc kẹt và Bonpland phải túm chân kéo ra. Ông trèo lên cây, một
cành cây gãy và Humboldt ngã vào Gomez đang ghi chép bên dưới.
Gomez hỏi Bonpland, Humboldt là người như thế nào.
Ông biết rõ Humboldt hơn bất kỳ ai, Bonpland nói. Hơn cả bố
mẹ ông ta, hơn chính cả ông ta nữa. Ông không có chủ đích làm
chuyện đó, nhưng sự thật là thế.
Và sao nữa ?
Bonpland thở dài. Ông chẳng biết nói gì.
