Trên đường từ Berlin về, khi bị xe ngựa lắc cho ốm người đến
mức như chưa từng thấy trong đời, ông cố tập trung vào việc nghiên
cứu từng chi tiết những chuyển động rập rình, đung đưa và chao
đảo. Dần dần ông có thể tưởng tượng ra mọi bộ phận trong quan hệ
tác động tổng thể. Việc này hầu như không giúp ông chống say,
nhưng làm ông hiểu rõ được nguyên tắc của sự ép buộc tối giản: mỗi
chuyển động chỉ thích ứng với chuyển động của toàn bộ hệ thống
trong chừng mực có thể. Ngay sau khi về đến Go ingen lúc mờ
sáng, ông gửi cho Weber những ghi chép của mình về chuyện đó.
Weber gửi lại, kèm những nhận xét thông minh. Mấy tháng nữa tiểu
luận này sẽ được xuất bản. Thế là ông trở thành nhà vật lý.
Vào các buổi chiều, ông đi dạo rất lâu trong rừng. Bây giờ ông
không lạc đường nữa, ông thuộc vùng này hơn bất cứ ai, vì chính
ông đã ghi lại tất cả lên bản đồ.
Đôi khi ông có cảm giác là mình không chỉ đo một khoảnh đất,
mà còn sáng tạo ra nó, nghĩa là nhờ ông mà nó hiện thành thực thể.
Nơi chỉ có cây, rêu, đá và cỏ, nay trùm lên tất cả là một mạng lưới
những đường thẳng, góc và con số. Một khi ai đó đã đặt thước đo
cái gì thì nó không còn ở trạng thái cũ, và sẽ không bao giờ trở lại
như ngày xưa nữa. Gauss tự hỏi, liệu Humboldt có hiểu ra điều đó.
Trời bắt đầu đổ mưa, ông trú dưới một gốc cây. Ngọn cỏ run rẩy, đất
ướt tỏa hương, và ông không muốn ở bất cứ nơi nào hơn ở đây.
Nhóm của Humboldt không tiến nhanh được. Thời điểm xuất
hành của ông rơi đúng vào mùa tuyết tan - một lỗi về hoạch định mà
ngày xưa nhất định không bao giờ ông phạm phải. Những chiếc xe
ngựa lún xuống bùn và luôn bị trượt khỏi mặt đường úng nước, họ
luôn phải dừng lại đợi. Đoàn xe quá dài và quá đông người. Đến
Konigsberg họ đã chậm hơn dự tính. Giáo sư Bessel đón Humboldt
bằng một bài diễn văn lê thê, dẫn họ đi thăm đài thiên văn mới và
chỉ cho khách xem bộ sưu tập hổ phách lớn nhất cả nước. Humboldt
hỏi ông ngày xưa có làm việc với giáo sư Gauss không.
