văn của ông nhô lên đằng xa, đêm muộn ông sẽ đến bên kính viễn
vọng và, bởi thói quen hơn là mong phát hiện gì mới, dõi mắt lên dải
Ngân Hà theo hướng vòng xoáy mờ sáng xa xăm. Ông nghĩ đến
Humboldt. Ông chỉ muốn chúc Humboldt đoạn đường về bình an,
nhưng ở đoạn cuối người ta chẳng thể nào bình an trở về, mà mỗi
lần lại yếu đi một chút, và kết cục là chẳng còn gì nữa. Biết đâu thinh
không nuốt ánh sáng thật cũng nên. Tất nhiên có thinh không thật,
Humboldt nghĩ vậy trên xe ngựa của mình, ông mang nó bên người
đây, chỉ không nhớ ở đâu trong đống hàng trăm hòm xiểng mà ông
không bao quát được hết nữa.
Ông đột ngột quay sang Ehrenberg. Sự thật
! À ha, Ehrenberg
nói. Sự thật, Humboldt lặp lại, sự thật sẽ còn lại, ông sẽ chép lại tất
cả sự thật, một tác phẩm vĩ đại đầy sự thật, mọi sự thật của thế giới
này chứa trong một cuốn sách duy nhất, mọi sự thật và chỉ có sự
thật, thể hiện một lần nữa cả vũ trụ, tuy nhiên đã tách lọc mọi nhầm
lẫn, tưởng tượng, mơ màng và sương khói; sự thật và con số, ông
ngập ngừng nói, có thể cứu ta chăng. Ví dụ như, hãy nghĩ lại mà
xem, họ đã hai mươi ba tuần trên đường, đi được bốn nghìn năm
trăm verst
(tương đương 1.066,8m), đến sáu trăm năm mươi tám
trạm bưu điện, và, ông ngập ngừng, sử dụng mười hai nghìn hai
trăm hai mươi tư con ngựa, như vậy mọi rối ren sẽ chỉnh lại thành
trật tự, đủ để ta lạc quan. Song,
trong khi vùng ngoại ô Berlin lướt
qua và Humboldt tưởng tượng ra cảnh Gauss đúng lúc ấy đang
ngắm các thiên thể qua kính viễn vọng và có thể quy tụ quỹ đạo của
chúng vào mấy công thức đơn giản, thì đột nhiên Humboldt không
thể nói được, ai trong họ chu du khắp nơi và ai luôn luôn ở nhà.
