sản. Marxim Gorki đã từng khen Stendhal là nhà văn đầu tiên “hầu như
ngày hôm sau ngày giai cấp tư sản giành được thắng lợi, đã sáng suốt mô tả
sắc nét những dấu hiệu thối nát tất nhiên bên trong xã hội tư sản và tính cận
thị ngu ngốc của giai cấp đó”. Như vậy là Stendhal đã vượt xa các bậc thầy
thời Ánh sáng của ông, ông đã nhận thấy cách mạng đưa lại thắng lợi cho
giai cấp tư sản để áp bức, bóc lột nhân dân. Năm 1824 ông đã từng viết:
“Từ thời Trùng hưng nhân dân Pháp đã nhận rõ đồng tiền là vật duy nhất
con giữ được giá trị”. Khác với nhiều người đương thời, ông sáng suốt hiểu
rằng chế độ cộng hòa tư sản cũng chẳng hơn gì chế độ quân chủ, đảng tự do
là một chính đảng của giai cấp tư sản áp bức nhân dân, và thắng lợi của nó
cũng không đem lại tự do cho con người.
Tuy nhiên, mặc dầu không thỏa mãn với những thành quả của cách mạng
và có thái độ phủ nhận đối với giai cấp tư sản chiến thắng, Stendhal không
rơi vào chủ nghĩa bi quan như hầu hết các nhà văn thời bấy giờ. Ông tỉnh
táo đánh giá, phê phán xã hội đương thời và trước sau như một, ông nhiệt
thành, can đảm bảo vệ lý tưởng cách mạng của thế kỷ XVIII và tin vào
thắng lợi tương lai của lực lượng dân chủ.
Chính vì Stendhal có thái độ độc lập và dũng cảm đối với xã hội đương
thời, chính vì ông căm phẫn tố cáo những giai cấp cầm quyền lúc bấy giờ
mà giới phê bình thời đó “âm mưu im lặng” đối với sự nghiệp sáng tác của
ông. Người đầu tiên nói đến ông và bắt người ta phải chú ý đến Stendhal
chính là Balzac. Năm 1810, nghĩa là hai năm trước khi Stendhal mất,
Balzac viết bài Nghiên cứu về Henri Beyle. Gọi Stendhal là nhà văn xuất
sắc, Balzac quả quyết rằng chỉ có những trí tuệ lớn nhất của xã hội mới
hiểu được ông. Một số người muốn là những “trí tuệ lớn” đó cho nên chú ý
đến Stendhal. Mặc dầu thế, lúc còn sống ông được ít người biết đến và tự
ông cũng thường nói hoặc đến cuối thế kỷ XIX, hoặc sang những năm 30
thế kỷ XX người ta sẽ đọc ông. Lời tiên đoán đó qủa nhiên đã được thực
hiện.
