mang tấm gương đó trong cái gùi đeo lưng của y sẽ bị ngài buộc tội là phản
đạo đức! Tấm gương của y trình bày bùn nhơ, ngài lại buộc tội tấm gương!
Hãy buộc tội con đường cái lớn trên đó có vũng bùn thì đúng hơn, và hơn
nữa hãy buộc tội viên thanh tra lục lộ đã để cho nước đọng bùn lầy thành
vũng. Chính sự phản ánh chân thực đời sống xã hội, bóc trần cả những cái
xấu xa của nó ra, đã nổi bật trong các tiểu thuyết của Stendhal ; đặc biệt,
Đỏ và Đen và trong Tu Viện Thành Parme là những bản cáo trạng đanh
thép đối với xã hội quý tộc và tư sản đương thời.
Nhưng khi mô tả chân thực đời sống xã hội, mô tả cuộc sống và con người,
Stendhal, khác với Balzac, ít quan tâm đến ngoại vật, đến hoàn cảnh xung
quanh trong đó biến diễn hành động. Ông tập trung chú ý vào sự phân tích
nội tâm, phân tích cuộc đấu tranh bên trong của nhân vật, qua thái độ của
nhân vật đối với xã hội, ông phê phán xã hội. Ông đã từng nghiên cứu tâm
lý con người sâu sắc trong tác phẩm nghiên cứu về tình yêu. Trở thành bậc
thầy về phân tích tâm lý, ông mở đầu cho một dòng tiểu thuyết gọi là “tiểu
thuyết tâm lý” với hai tác phẩm nổi tiếng nói trên. Chính Balzac, với bài
phân tích phê bình đặc sắc tiểu thuyết Tu viện thành Parme, đã cho ta thấy
rõ, về mặt đó, phong cách khác hẳn nhau giữa hai nhà tiểu thuyết hiện thực
lớn của thời đại.
Là nhà phân tích tâm lý bậc thầy, Stendhal chú trọng đến nhiệt tình, đến
dục vọng của con người. Vấn đề dục vọng chiếm một vị trí đặc biệt trong
triết học và sáng tác của ông. Ở điểm này, ông là người kế thừa trực tiếp
của các nhà triết học ánh sáng. Theo họ, dục vọng là phẩm chất cần thiết
cho sự phát triển hài hòa xã hội và con người. Diderot chẳng hạn, cho rằng
dục vọng trước hết là một hiện tượng xã hội. Theo ông, con người lãnh
đạm, không có nhiệt tình, không có dục vọng thì không thể là một công
dân, vì bất cứ tình cảm công dân nào cũng đều là dục vọng. Chủ nghĩa yêu
nước là gì? - Đó là một dục vọng. Tình bạn bè là gì? - Đó cũng là một dục
vọng. Theo liền Diderot, Stendhal cũng hiểu dục vọng một cách rộng rãi
như vậy. Ông cho rằng khả năng dục vọng là tiêu chuẩn không phải chỉ của
