Ông de Rênal có thể trông cậy vào những giọt nước mắt và lòng thương xót
của một người bạn thân, làm chức giáo khu lý sự [121] ; nhưng đó là một
anh chàng ngu xuẩn, bạ cái gì cũng khóc được! Nhưng người đó là nơi
trông cậy duy nhất của ông.
Còn nỗi đau khổ nào so sánh được với nỗi đau khổ của ta! Ông điên cuồng
kêu lên; lẻ loi cô quạnh biết chừng nào!
Có lẽ nào! Con người thực đáng thương đó tự nhủ, có lẽ nào khi gặp điều
bất hạnh, ta không có lấy một người bạn thân nào để mà xin lời khuyên
bảo! Vì trí khôn của ta thác loạn mất rồi, ta cảm thấy thế! Ôi! Falcoz! Ôi
Ducros! Ông kêu lên với bao nỗi cay đắng. Đó là tên hai người bạn thân
ngày nhỏ mà ông đã làm cho phải xa ông vì thái độ lên mặt lên mày của
ông hồi 1814. Họ không phải là quý phái, và ông đã quyết thay đổi cái
giọng bình đẳng là cơ sở trong sinh hoạt giữa họ với ông từ thuở còn thơ
ấu.
Một trong hai người đó, Falcoz, con người trí tuệ và tâm huyết, làm nghề
buôn giấy ở Verrières, có mua một cái nhà in ở tỉnh lỵ về và ra một tờ báo.
Thánh hội đã quyết định làm cho ông ta phá sản. Tờ báo của ông ta bị kết
án, giấy phép nhà in của ông ta bị thu hồi. Trong những trường hợp đáng
buồn đó, ông ta cố gắng viết thư cho ông de Rênal lần thứ nhất từ mười
năm nay. Ông thị trưởng Verrières thấy cần phải trả lời ra dáng người công
minh chính trực, thiết diện vô tư: “Nếu ông bộ trưởng của nhà vua hạ cố”
hỏi ý kiến tôi, tôi sẽ nói rằng: Xin ngài cứ làm phá sản tất cả các nhà in tỉnh
lẻ, và đặt nghề in thành độc quyền cũng như thuốc lá vậy”. Bức thư gửi bạn
chí thân đó, lúc đương thời tất cả Verrières đều thán phục, nay ông de Rênal
nhớ lại từng lời lẽ mà lấy làm rùng rợn. Ai dám bảo rằng với thân danh ta,
sản nghiệp ta, danh vọng ta như thế này, mà ta lại có ngày phải hối tiếc
chuyện đó? Ông thao thức cả một đêm dài kinh khủng, trong bao cơn giận
dữ, lúc thì giận thân mình, lúc thì giận tất cả mọi thứ chung quanh; nhưng
may sao, ông không hề có ý nghĩ rình vợ.
