thế đi lên và đang bộc lộ hết tính chất cực kỳ xấu xa, tàn ác của nó trong
thời kỳ tích lũy nguyên thủy.
Chính là với con mắt sắc sảo của một nhà văn hiện thực lớn, Stendhal đã
nhận ra cái xu thế tất yếu đó của xã hội Pháp đương thời mà ông mô tả sắc
nét hơn ở hầu hết trong thiên tiểu thuyết kiệt tác Đỏ và Đen .
***
Hãy xem ông mô tả giai cấp quý tộc với hai nhân vật tiêu biểu của nó là de
Rênal, đại diện cho tầng lớp quý tộc tỉnh nhỏ, và hầu tước de La Mole, đại
diện cho bọn quý tộc trong xã hội thượng lưu ở Paris. de Rênal thuộc một
dòng dõi quý tộc lập nghiệp đã lâu đời ở địa phương Franche-Comté. Hắn
vừa làm thị trưởng thị trấn Verrières vừa là chủ một xưởng làm đinh. Chính
ở điểm này hắn là một điển hình đáng chú ý của gã quý tộc thời Trùng
hưng, quý tộc đi vào con đường tư sản hóa. Và Stendhal quả là nhà văn
Pháp đầu tiên đã nhận thấy “quá trình tái sinh của giai cấp quý tộc trong
giai cấp tư sản”. Bằng hai câu, ông lột được hết tính cách của de Rênal:
“Nhưng chả mấy chốc, người du khách Paris đã thấy khó chịu vì một cái vẻ
tự mãn tự phụ hòa lẫn cái gì tuồng như thiển cận và ngu đần. Nghĩa là
người ta cảm thấy rằng tài trí của con người đó chỉ giới hạn ở chỗ có ai nợ
y cái gì thì y đòi cho thật đúng kỳ hạn, còn y nợ ai thì y trả hết chậm chạp
lươn khươn”. Thế là ở hắn hợp nhất cái lòng tham lam bần tiện của một gã
tư sản với cái tính kiêu căng ngu xuẩn của một kẻ quý tộc. Hắn kiêu hãnh
vì nguồn gốc của hắn và lấy làm xấu hổ vì là một công nghiệp gia, nhưng
điều đó không hề ngăn cản hắn chỉ chạy theo tiền lãi trong cái nghề buôn
sắt, làm đinh; thêm vào đó, hắn lại có cái thô bỉ cục cằn của một tên quý tộc
nông thôn, thậm chí rất mực thô bạo ngay cả với vợ hắn mà hắn rất nể vì bà
ta có hồi môn lớn và đang có một bà cô sắp để lại cho một gia tài kếch xù.
Song, để cho hình tượng de Rênal được trọn vẹn, tác giả lại vạch ra cả bước
đường xuống dốc của gã quý tộc tư sản hóa đó. Nếu ở đầu cuốn tiểu thuyết
được vẽ lên cái vẻ đường bệ của de Rênal trên ghế thị trưởng, thì ở cuối
