đúng giá trị của nó và có khi còn dưới giá trị của nó nữa. Có lợi gì, họ
thường nói với nhau nhiều lần, mà đi kiện cáo với một anh kếch sù?
Đó là từ ngữ ở các thung lũng miền Jura, để nói một người giàu có. Ta thử
nghĩ xem họ kính trọng đến thế nào đối với kẻ giàu có hơn cả, là chính phủ!
Không mỉm cười kính trọng mỗi khi nghe nói đến tên ngài tỉnh trưởng, thì
những người nhà quê xứ Franche-Comté coi là một sự dại dột, mà cái dại
dột ở người nghèo thì bị trừng phạt nhanh chóng bằng sự không có bánh
ăn.
Trong những buổi đầu như bị nghẹt thở vì lòng khinh bỉ, về sau Julien lại
cảm thấy thương hại, những người bố của phần đông các bạn đồng học của
anh, thường thường buổi tối mùa đông trở về túp lều tranh, thấy ở nhà
không có bánh mì, không có hạt dẻ, không có khoai tây. Vậy có gì đáng
ngạc nhiên, Julien tự nhủ nếu trong con mắt họ, con người sung sướng
trước hết là kẻ vừa mới được ăn uống no nê, rồi sau là kẻ có một bộ áo tốt!
Các bạn đọc của ta có một thiên hướng vững chắc, nghĩa là họ trông thấy
trong cái nghề thầy tu một sự tiếp tục lâu dài của niềm hạnh phúc này, ăn
uống no nê và có một bộ áo ấm về mùa đông.
Có lần Julien nghe thấy một anh sinh đồ trẻ, giàu trí tưởng tượng, nói với
một anh bạn:
— Tại sao tớ lại không có thể trở thành Giáo hoàng như Sixte Quint, vốn là
anh chăn lợn?
— Người ta chỉ bầu những người Ý lên làm Giáo hoàng thôi, anh bạn trả
lời, nhưng có cái này chắc chắn, là người ta sẽ rút thăm trong bọn chúng
mình cho những chức vị phó giám mục, cha tư giáo, và có lẽ giám mục
nữa. Ông P... , giám mục địa phận Châlons, là con một người thợ đóng
thùng, bố tớ cũng làm nghề đó.
