Normand của hắn, với những sợi dây chuyền bằng vàng của hắn, với những
bộ áo sắm từ Paris gửi về của hắn, với tất cả sự phát đạt hiện nay của hắn”.
Chả là Valenod đã làm giàu lên gấp hai ba lần từ khi hắn quản lý tài sản của
dân nghèo, mà người ta ngờ rằng hắn ăn chặn cả vào tiền dành cho đám trẻ
con vô thừa nhận! Ấy đấy, nguồn gốc của cải của giai cấp tư sản đại loại là
như thế, nó được xây dựng trên máu và nước mắt của dân nghèo, trên sự
bần cùng hóa nhân dân lao động! Thế nhưng, Valenod lại được người ta rất
mực trọng vọng, kính cẩn. Còn bản thân lão ta, thuộc cái “loại người thô bỉ,
trâng tráo và ồn ào” , thì lúc nào cũng như phơi bày cái oai vệ của hắn với
bộ mặt đỏ gay, hai chòm râu má rậm đen, mớ tóc dày ngồn ngộn, chiếc tẩu
thuốc lá kếch xù, và lão ta luôn luôn khoe của, từ những sợi dây chuyền
vàng chằng ngang chằng dọc trên ngực lão cho đến mọi thứ đồ đạc trong
nhà, sắm đắt tiền, lộng lẫy và mới toanh, nhưng toát ra “một cái gì đê tiện
và sặc mùi tiền ăn cắp”. Trắng trợn hơn, hắn còn tỏ ra độc đoán, hắn tìm
cách bẫy linh mục Chélan đi, chỉ vì ông lão này ngay thật đã để cho một
phái viên Paris vào tham quan đề lao, viện tế bần và bệnh viện do mấy tay
nghiệp chủ lớn quản lý. Và, trong khi thiết đãi tiệc tùng bằng tiền ăn cắp
vào khẩu phần chết đói của đám tù nhân, hắn lại ra lệnh cấm những người
này hát để cho bọn hắn ăn uống được ngon miệng.
Song, cái điều đáng chú ý đặc biệt là vì xuyên qua cả cuốn tiểu thuyết, nó
bày ra được cái hướng phát triển tất yếu của xã hội đương thời, đó là cuộc
kèn cựa, canh tranh giữa gã quý tộc de Rênal và tên tư sản Valenod. Nếu ở
những trang đầu, giữa thời thịnh vượng của de Rênal, người ta thấy hai kẻ
đối thủ đó vừa bắt tay nhau vừa căm ghét lẫn nhau, như đôi gà trống tức khí
nhau từng tiếng gáy, người thì hợm hĩnh vì tậu được đôi ngựa đẹp giống
Normand, kẻ thì vênh váo vì mượn được một gia sư giỏi cho các con học ở
nhà. Ấy thế rồi, qua cuốn sách đã diễn ra cuộc leo thang của Valenod và
bước giật lùi của de Rênal, tên tư sản chạy chọt thế nào không những đã
cướp được ghế thị trưởng của gã quý tộc mà còn được đề bạt lên hàng nam
tước nhập tịch hàng ngũ quý tộc. Hơn thế nữa, ở những trang cuối, trong
khi de Rênal suy sụp đến mức từ đảng viên bảo hoàng chuyển thành đảng
