Đáng lẽ càng ngày đỡ bị lầm về những cái bề ngoài, anh nghĩ bụng, thì ta
càng thấy rằng các phòng khách của Paris đầy dẫy những người lương thiện
như kiểu bố ta, hoặc những kẻ vô lại khôn khéo như kiểu những tên tù khổ
sai kia. Họ nói đúng, không bao giờ những con người của phòng khách
buổi sáng dậy lại có cái tư tưởng day dứt này: Hôm nay ta ăn uống ra sao
đây? Và họ ca tụng sự liêm khiết của những người đó! Và khi được gọi vào
ban hội thẩm, họ hãnh diện kết tội kẻ đã ăn cắp một bộ thìa đĩa bạc vì
đương đói lả.
Nhưng nếu có một cái triều đình, nếu là vấn đề mất hay được một chân bộ
trưởng, thì những người lương thiện phòng khách nhà ta lại rơi vào những
tội ác đúng hệt những tội ác mà sự cần thiết phải ăn đã xui hai tên tù khổ
sai kia làm nên.
Không làm gì có quyền thiên nhiên [495] , danh từ đó chỉ là một trò ngớ
ngẩn cũ rích, rất xứng đáng với ông biện lý đã săn đuổi ta ngày nọ, ông nội
ông ta đã được nên giàu nên có do một vụ tịch biên của Louis XIV. Chỉ có
quyền khi có một đạo luật để cấm làm việc này việc nọ, nếu không sẽ bị
trừng phạt. Trước khi có luật pháp thì chỉ có sức mạnh của con sư tử là
thiên nhiên, hay cái nhu cầu của kẻ đói lòng, rét cật, nói tóm lại là cái nhu
cầu... Không, những kẻ được thiên hạ tôn trọng chỉ là những quân ăn cắp đã
có cái may mắn không bị bắt quả tang. Viên quan buộc tội mà xã hội xua ra
để đuổi riết ta đã trở nên giàu có nhờ một việc đê hèn. Ta đã phạm một tội
sát nhân, và ta vị kết án đúng tội, nhưng trừ cái hành động duy nhất đó ra,
thì tên Valenod đã khép tội ta kia, còn nguy hại cho xã hội gấp trăm lần.
Thế thì! Julien buồn bã nói thêm, nhưng không tức giận, mặc dầu tính bủn
xỉn, bố ta còn hơn tất cả những kẻ đó. Ông cụ chưa bao giờ yêu ta. Ta lại
vừa mới làm ô danh ông cụ bằng một cái chết nhục nhã, thế là hết nước.
Nỗi lo thiếu tiền, cái lối nhìn ngoa ngoắt sự độc ác của người đời, mà ta gọi
là tính keo kiệt, làm cho ông cụ trông thấy một mối an ủi và an toàn kỳ diệu
trong món tiền ba bốn trăm Louis mà ta có thể để lại cho ông cụ. Một ngày
