[47] Louis Jenrel: theo chính tả của nguyên văn tiếng Pháp, Louis Jenrel
với Julien Sorel không những cùng vần el mà khi chiết tự ra thì cũng có
những chữ cái như nhau J, u, I, l, i, e, n, s, o, r, e.
[48] Cầm võ khí xông lên: đây là những lời trích trong bài hát cách mạng
Pháp La Marseillaise, sau trở thành quốc ca Pháp. Nguyên văn có hai câu:
“Aux armes, ciloyens! Formez vos bataiilons!” (Cầm võ khí, hỡi các công
dân! Hãy lập thành đội ngũ! )
[49] Mozart: nhà soạn nhạc trứ danh, người nước Áo (1756-1791). Tác giả
nhiều bản nhạc kiệt tác, như: Đám cưới Figaro, Don Juan, Chiếc sáo thần,
Requiem.... Câu đề từ trên đây, trích trong vở nhạc kịch Đám cưới Figaro,
đại ý là: “Tôi không biết tôi là ai, không biết tôi là cái gì và tôi phải làm
gì”.
[50] Ông: trong tiếng Pháp, xưng hô trịnh trọng thì gọi đàn ông là
Monsieur, đàn bà là Modame, con gái chưa chồng là Mademoiselle. Dịch là
ông, bà, cô thì cũng không hoàn toàn đúng cho tất cả mọi trường hợp. Như
tiếng Monsieur thì tùy chỗ, có thể dịch là ông, ngài, tiên sinh hoặc cậu
{trong nhà quý phái gọi đứa trẻ con cũng có thể trịnh trọng gọi là
Monsieur, ta phải dịch là cậu, như bạn đọc sẽ thấy ở nhũng trang sau đây,
khi Julian xưng hô với các con của bà de Rênal v. v... ) Ở đây, dịch là gì
cũng không đúng; có lẽ chỉ có tiếng tiên sinh là sát hơn cả; tiên sinh là tiếng
xưng hô rất thông dụng trong Hán văn, nhưng ít thông dụng trong Việt văn,
sợ làm cho lời văn có vẻ kiểu cách (đối với những bạn đọc không quen với
lối văn cổ kính) , và như vậy sẽ làm cho bạn đọc hiểu sai tinh thần của
nguyên văn - vì bà de Rênal gọi Julian bằng Monsieur là hoàn toàn chỉ có ý
lễ độ, không có tí gì là kiểu cách. Cho nên, chúng tôi đành dịch là ông, tuy
không đạt lắm (vì Julian chỉ là một cậu thanh niên mười tám, mười chín
tuổi) nhưng không làm thế nào khác được.
[51] Anh họ (cousin) : tiếng Pháp cousin là chỉ người có bà con họ hàng, có
thể là ngang vai (anh em họ) , có thể là bề trên (chú bác họ). Không có
