[101] Fontenoy: tên một xã ở nước Bỉ, nổi tiếng vì trận chiến thắng của
thống chế de Saxe. Ngày 11-5- 1745, ông đã đánh bại ở đấy quân Anh và
quân Hà Lan, trước mặt vua Louis XV. Trận chiến thắng này lại nổi tiếng
về câu giai thoại được lưu truyền về thái độ lịch sự tai hại và không đúng
chỗ của tướng lĩnh Pháp. Khi hàng đầu của đạo quân Anh bị quân Pháp
chặn đứng, cách có năm chục bước, thì sĩ quan hai bên chào nhau: “Ông
cho lính của ông bắn đi!” viên chỉ huy Anh, huân tước hay kêu lên như vậy.
“Không, thưa ngài, xin mời các ngài bắn trước!” bá tước d’Auterroches chỉ
huy Pháp trả lời. Thế là quân Anh nổ súng dữ dội và cướp được trận tuyến
thứ nhất.
[102] Lũ con bà: bản Bucci ghi chú “bà lấy tay vuốt tóc...”
[103] Richelieu: hồng y giáo chủ Richelieu, tể tướng dưới triều vua Louis
XIII, một chính khách lỗi lạc bậc nhất của nước Pháp (1585-1642).
[104] Janséniste: người tu đạo theo dòng của Janséniste chủ trương những
lý thuyết của thánh Ôguxtinux về tự do ý chí của con người. Phái này bị
phái Jésuites kình địch, bị giáo hoàng khép tội, và tồn tại ở nước Pháp đến
giữa thế kỷ 18.
[105] Leipsick và Montmirail: hai chiến trường của Napoléon. Leipsick:
thành phố nước Đức, chiến trường giữa quân Pháp và quân Đồng minh,
năm 1813. Montmirail, tổng ly, trong tỉnh Marne, nước Pháp; Napoléon
đánh thắng quân Nga và Phổ ở đấy ngày 11 và 12 tháng 2 năm 1814.
[106] Agde: tổng ly trong quận Béziers.
[107] Thiên Mặc thi (Apocalypse) : thiên cuối cùng của kinh Tân ước
tượng trưng và huyền bí, rất tối nghĩa, nhưng thi vị chứa chan. Toàn thiên
gồm có bảy ảo cảnh, hình dung tương lại của đạo Cơ Đốc.
[108] Giáo đường Sixtine ở La Mã: giáo đường nổi tiếng của tòa thánh
Vatican, xây dựng theo lệnh của giáo hoàng Sixte I và được trang trí rất
