[135] ... thật tinh vi: đoạn này trong nguyên văn, chúng tôi chưa tra cứu
được ý nghĩa thật thỏa đáng, nên mới tạm dịch thoát, như vậy, chỉ cần lấy
xuôi ý văn. Xin dẫn nguyên văn tiếng Pháp ở đây để các bạn đọc tham khảo
và góp thêm ý kiến cho: “Ce directeur, qui rencontra M. de Rênal dans le
monde, lui batlìt froid. Cette conduite n’était pas sans habileté; il y a peu
d‘étourderie en province: les sensations y sont si rares, qu’on les coule à
fond.”
[136] Giáo đoàn Thánh Joseph {la confrérie de Saint-Joseph) ; tổ chức tôn
giáo thuộc thánh hội Jésuites, tự đề ra mục tiêu thống nhất các thợ thủ công
nhỏ, công nhân, người thấp nghiệp, tìm cách ngăn sự phát sinh những tư
tưởng tự do trong các giới này.
[137] Casti: đề từ tiếng Ý, trích của Casti (1724-1803) , tu sĩ, nhà thơ, tác
giả những bài luật thi (sonnets) , những chuyện kỳ dị... Từ 1789, sống ở
Paris, ủng hộ cách mạng Pháp. Dịch đại ý câu đề từ “Cái thích thú được
suốt năm ngẩng cao đầu, phải trả giá bằng sự cực nhục phải cam chịu trong
mấy phút”.
[138] Francois đệ Nhất: vua nước Pháp, sinh năm 1494, trị vì từ 1515 đến
1547.
[139] Cực đoan (ultra) : đây là chỉ phái bảo hoàng cực đoan, dưới thời
Trùng hưng ở nước Pháp, khăng khăng bênh vực chế độ cũ.
[140] Ông Cửu thập ngũ (M. Nonante-cing) : (tiếng Pháp cổ, nonante - cinq
nghĩa là chín mươi nhăm). Theo H. Martineau, đó là biệt hiệu người ta tặng
cho một ông quan tòa ở Marseilles, ông de Mêranhđol, kẻ thù của phái tự
do; trong phiên tòa ngày mùng 7 tháng 1 năm 1830, buộc tội nhà văn châm
biếm Barthélemy, ông ta đã dùng cái từ ngữ cổ lỗ sĩ trên kia, không còn
mấy người dùng ở nước Pháp hồi đó. Thế là các nhà văn nhà bảo phái tự do
chế giễu ngay và gọi ông ta là Ông Cửu thập ngũ. Nhưng theo chú thích
của bản Liên Xô, thì Nonante - cinq là tên lóng của những nhà tài chính tư
