[163] Sắc lệnh Unam Ecclesiam: theo H. Martineau, đây là một sắc lệnh
hoàn toàn do tác giả bịa đặt, vì không có một sắc lệnh, nào của giáo hoàng
Pie V gọi như vậy. Nhưng theo chú thích của bản Liên Xô, hai tiếng La tinh
này (nghĩa là: Nhà thơ duy nhất ) là những lời đầu của một sắc lệnh của
giáo hoàng Pie V.
[164] Thánh Pie V (Saint Pie V) : giáo hoàng từ 1566 đến 1572.
[165] Young: Theo chú thích của bản Liên Xô, đây là chỉ Edourd Young
nhà thơ Anh (1681-1765) ; thi phẩm của ông Lời than vãn hay là những ý
nghĩ đêm khuya về sống chết và bất tử, là một trong những mẫu mực đầu
tiên của cái gọi là thơ ca “nghĩa địa”.
[166] Peccavi, pater optime: tiếng La tinh, nghĩa là: Tôi đã phạm tội, thưa
cha rất tốt.
[167] Thần ảo (visions) ; những hư hình ảo ảnh mà những người mê tín của
tôn giáo cho là do Thánh Thần hiển hiện cho những người đắc đạo. Có
người thành thực trông thấy Chúa Jesus, bằng con mắt của trí tưởng tượng
hôn mê của họ. Cũng có người bịa ra để bịp đời.
[168] Nữ thánh Thérèse (Saint Thérèse) : thường vẫn phiên âm là Têrêxa;
là người cải cách dòng tu Carmen sinh ở Tây Ban Nha (1551-1582) , nổi
tiếng về những thần ảo và chủ nghĩa thần bí của bà (chủ nghĩa thần bí là thứ
chủ nghĩa cho rằng sự đắc đạo tức là nghiệm ngắm cho đến hôn mê nhập
diệu và người hợp nhất một cách thần bí với thần linh).
[169] Thánh Francois (saint Francois, 1182-1226) : đây là nói về ông thánh
Francois ở Assise, người sáng lập ra dòng tu Franciscains, sinh ở Assise
(Ý).
[170] Những vết sẹo (stigmates) : đây là nói năm vết sẹo đóng đinh của
thân thể Jesus-Christ mà truyền thuyết cho rằng được thấy tái hiện trên thân
thể ông thánh Francois ở Assise nói trên.
