ấp má bà vào má anh”.
[214] ... bình minh... : bản Bucci chữa là: “Xấu hổ quá! bà de Rênal nghĩ
thầm, nhưng bà không còn gì có thể từ chối, cái ý nghĩ xa cách vĩnh viễn nó
làm cho bà chứa chan nước mắt. Bình minh...”
[216] Câu thơ La tinh này, Stendhal gán cho Virgile, thật ra là của Horace.
Dịch nghĩa: “Hỡi cảnh thôn dã, bao giờ ta mới được trông thấy ngươi!”
[217] Mirabeau: nhà hùng biện lỗi lạc nhất của Cách mạng Pháp (1749-
1791) , vốn là quý tộc, con trai của hầu tước de Mirabeau. Bị bố hành hạ
giam cầm, ông tìm cách trốn ra nước ngoài. Năm 1789, bị hàng ngũ quí tộc
hắt hủi, ông đi với phe bình dân, được phe này bầu vào Quốc gia Nghị hội,
Theo chủ trương quân chủ lập hiến, ông đem tài học và tài hùng biện đóng
góp một phần lớn vào thắng lợi của Nghị Hội Lập hiến.
[218] Lễ Kỳ yên (Rongations) : những đám rước và những cuộc cầu
nguyện công cộng trong ba ngày trước ngày lễ Thăng thiên (Ascension) ,
để cầu trời ban phước cho đồng ruộng.
[219] Anh triết học: trong thời kỳ trước và sau cách mạng 1789, những nhà
triết học là những người chủ trương phê phán và phản đối uy quyền của
giáo hội, đề xướng tư tưởng tự do.
[220] Champs-Elysées: tên con đường dạo chơi nổi tiếng của Paris, ở vào
quảng giữa quảng trường Concorde và Khải hoàn môn Ngôi sao (Arc de
triomphe de 1’Étoile) ở trung tâm thành phố Paris.
[221] Hòa thân điều ước (Concordat) ; một điều ước ký kết giữa Giáo
hoàng và Chính phủ một nước, gọi là hòa thân điều ước, nó quy định quan
hệ giữa chính quyền và giáo hội về mọi việc tôn giáo. (Những hòa thân
điều ước cổ nhất là điều ước Worms (1122) giữa giáo hoàng và Calixtus với
vua Henry V, điều ước 1516 giữa Léon X với vua Francoise đệ Nhất). Điều
ước giữa Bonaparte với Pius VII ký ngày 15-7- 1801, quy định quan hệ
