[227] Louis Moreri; nhà sử học Pháp chuyên nghiên cứu lịch sử và tiểu sử
các danh nhân, tác giả bộ Lịch sử đại từ điển (1648-1680).
[228] Adsum qui lect. tiếng La tinh, nghĩa là: chính tôi đã làm việc đó.
[229] Sorbonne: giảng đường công cộng do ông Sorbon lập ra cốt để giúp
các học trò nghèo học thần học được dễ dàng (1253). Từ 1554, trở thành
nơi thảo luận của Thần học viện, mà người ta quen gọi là Sorbonne. Viện
Sorbonne được Richelieu xây dựng lại từ năm 1626, đến 1808 được tặng
cho Đại học viện Paris; hiện nay là trụ sở các trường đại học văn khoa và
khoa học của Khu đại học Paris.
[230] ... Cái xe bò: ám chỉ cái xe bò chở máy chém lưu động của
Robespierre.
[231] Voltaire chết: năm 1778.
[232] nil mirari: đây là câu cách ngôn của Horace, nil admirari, theo nhà thi
sĩ La tinh thì đó là nguyên tắc của hạnh phúc. Nghĩa của câu đó là không
xúc động vì cái gì cả. Thường câu này hay được dùng với nghĩa không
ngạc nhiên vì cái gì cả, thành ra một câu châm ngôn của những kẻ thờ ơ với
cuộc đời.
[233] Babylone: một trong những đô thành lớn của miền Tiểu Á châu, kinh
đô của một đế quốc. Sau năm 539 (tr. J. C) được sát nhập vào đế quốc Ba
Tư, và được vua Alexander chọn làm thủ đô của Á châu (531 tr. J. C). Cái
tên Babylone, sau khi được các người theo đạo cơ đốc buổi đầu tiên áp
dụng ví von cho thành La Mã, hiện nay được dùng để gọi các đô thị có đời
sống xa hoa phát triển, làm cho phong tục dễ suy đồi. Đây là ám chỉ thành
phố Paris.
[234] Julien de Xoren: tiếng de là dấu hiệu quý tộc.
