giữa nước Pháp với Giáo hoàng, và giữa Quốc gia với Giáo hội, những quy
định đó được thi hành cho đến ngày ban bố đạo luật mùng 9-12-1905. Theo
điều ước đó, thủ tướng chính phủ bổ dụng các tổng giám mục và giám mục,
các ông này nhận sắc phong của giáo hoàng theo luật lệ của giáo hội; các
ông giám mục tuyên thệ với chính phủ, bổ nhiệm các linh mục, với sự
chuẩn y của ông bộ trưởng; giáo hoàng tình nguyện không có yêu sách gì
về việc phát mại những tài sản của giáo hội, và ngược lại, chính phủ cam
kết trả lương cho các giám mục và linh mục.
[222] Malmaison: tòa dinh cơ ở trong thị xã Malmaison (quận Seine-et-
Oise) , nơi ở trước kia của hoàng hậu Josephine (vợ Napoléon) , sau khi ly
dị.
[223] ... Arcole, Sainte-Hélène và Malmaison: ba giai đoạn khác nhau của
đời Napoléon. Arcole là tên một cái cầu ở Ý: Bonaparte hồi đó còn là thiếu
tướng, xông pha tên đạn, cầm cờ dẫn đầu đội pháo thủ, đánh bại quân Áo,
chiếm được cầu Arcole (17-11-1796) trong một chiến dịch lừng lẫy; Sainte-
Hélène là nơi Napoléon bị đày và chết; Malmaison (xem chú thích trên) là
nói về đời tình duyên của Napoléon.
[224] Công tử bá tước... : theo lệ thế tập, bố còn sống thì con trai cả được
lĩnh tước kém bố một bậc, vậy trưởng nam của hầu tước là bá tước. Khi nào
bố chết thì con trai cả được tập tước hầu của bố.
[225] Quảng trường Bãi sỏi (place de Grève) : từ năm 1806, là quảng
trường tòa thị sảnh của Paris. Trước kia, dùng làm pháp trường hành hình
những ác phạm.
[226] Ngày 26 tháng tư 1574: Ở đây ông Pirard nhớ lầm, hay tác giả sơ ý,
vì ở chương X sắp tới, có kể rõ ràng chuyện Boniface de La Mole bị chặt
đầu ngày 30 tháng tư 1574.
