[279] Bá tước Ory: tên vở nhạc kịch hai hồi của Rossini, diễn ở Học viện
âm nhạc của nhà vua, ngày 20-8- 1828.
[280] Hyères: quần đảo Pháp ở Địa Trung hải, khí hậu ấm áp, là nơi nghỉ
tránh rét mùa đông.
[281] Rivarol: nhà văn và nhà báo Pháp (1753-1801) , có khuynh hướng
phản cách mạng.
[282] Hambourg: thành phố ở nước Đức.
[283] hầu tước de Moncada: theo H. Martineau thì đây là ám chỉ nhân vật
vở kịch của (A. Hainval) : Trường học Trưởng giả (1728). (Nhưng theo chú
thích của bản Liên Xô thì hầu tước de Moncade là một nhân vật lịch sử, tên
thật là Francisco de Moncada, hầu tước de Aitona (1586-1635) , một chính
khách và cũng là một nhà chỉ huy quân sự, đã chỉ huy quân đội Tây Ban
Nha ở Flandre, tác giả nhiều cuốn sách về lịch sử chiến tranh... Chúng tôi
nghĩ rằng lời giải thích của H. Martineau nghe xuôi hơn, nhưng cũng cứ
dẫn lời chú của bản Liên Xô để các bạn đọc tham khảo.
[284] ... nói rỉ tai đó: ông hầu tước nói rỉ tai với linh mục Pirard về dòng
dõi của Julien (mà ông mới phát hiện) , nhưng lại muốn ông này cứ việc
loan truyền cái tin đó (cho nhiều người biết rằng ông Julien là quý tộc) ,
không phải giữ bí mật như đối với những chuyện rỉ tai khác.
[285] Calais: địa đầu phía Bắc nước Pháp, từ đó đi qua bể Manche sang
nước Anh.
[286] Hudson Lowe: tướng lĩnh Anh, giám mục tàn ác của Napoléon ở
Sainte-Hélène (1769-1844).
[287] Bathurst: huân tước Bathurst, là một nhà chính trị Anh hết sức phản
động, thù ghét Napoléon đến cao độ. Y làm bộ trưởng thuộc địa, và chính y
đề nghị với chính phủ Anh đày Napoléon ra đảo Sainte-Hélène.
