thức vĩnh viễn của những mối nghi ngờ vĩnh viễn mang tính chất nổi loạn
của con người, tư tưởng ấy tự khẳng định đến muôn đời, mãi mãi trên thế
giới, trong các thế hệ, trong các quan niệm. Và hệt như cột thu lôi dẫn sét
vào trong đất, tư tưởng ấy dẫn sự thách thức vĩnh viễn kia vào chốn sâu
thẳm của sự phục tùng. Phải biết ơn cả hai, Niềm Tin và Nghi Ngờ, hai sức
mạnh ấy của sự tồn tại đã chung sức đẩy cuộc sống tiến lên.
“Tôi sinh ra khi những sức mạnh của sự nghi ngờ chiếm ưu thế, rồi sức
mạnh này đến lượt mình, lại làm nảy sinh những mối nghi ngờ mới. Tôi là
sản phẩm của quá trình này. Tôi bị một bên rút phép thông công còn bên kia
thi cũng không tiếp nhận tôi vì tất cả những phức tạp của tôi. Thì đã sao,
lịch sử dựa vào những kẻ như tôi để gỡ lại, để trút bỏ những vướng mắc
trong tâm hồn… Tôi suy nghĩ như vậy khi nghe những bài thánh ca Bungari
thời cổ.
“Trong khi ấy, những bài thánh ca đó cứ lần lượt vang lên, cứ nối tiếp
nhau vang lên trong khán phòng đó, chẳng khác gì tiếng vọng của những
thời đã qua. Sự thiêng liêng trong Thánh Kinh thể hiện qua các bài ‘Lễ vật
buổi tối’, ‘Đánh đập trẻ sơ sinh’ và ‘Thiên thần phẫn nộ’… được luân phiên
với những bài hát nhiệt thành mãnh liệt của những bậc tuẫn giáo hy sinh vì
đức tin. Mặc dù tất cả những thứ đó tôi đã biết nhiều nhưng tôi vẫn mê mải
theo dõi buổi biểu diễn – theo dõi việc mười con người kia đang phù phép,
đang biến những hiểu biết thành thứ nghệ thuật vĩ đại mà sức mạnh của nó
phụ thuộc vào kho kinh nghiệm lịch sử của tinh thần nhân dân. – Ai đau
khổ nhiều thì người đó nhận thức được nhiều…
“Lắng nghe giọng hát của nhóm ca sĩ Xôphia – cũng đang ngây ngất,
đang hào hứng với tiếng hát của chính mình – và chăm chú nhìn nét mặt
thay đổi của họ, tôi bỗng phát hiện thấy người thứ hai bên trái, người duy
nhất tóc sáng trong nhóm người Bungari da ngăm ngăm và tóc đen kia, rất
giống tôi. Thật sửng sốt thấy một người giống bản thân ta đến mức như vậy.
