phương diện văn hóa và kinh tế để một ngày kia hai dân tộc có thể tiến tới
một đời sống cộng đồng không phân biệt màu da và dòng máu.
- ‘‘Các ông đã thi hành ở đây một chính sách sai lầm, một chế độ cai trị
thực dân hà khắc có hại hơn là có lợi vì chính sách này sẽ đem lại cho
chúng ta một kẻ thù vô cùng nguy hiểm, là cái khối hai chục triệu dân Nam
kia chỉ đợi thời cơ thuận tiện vùng chỗi dậy tống cổ chúng ta khỏi bao lơn
Thái Bình Dương.’’
Quyền Thống sứ Bắc Kỳ Le Gallen dứng dậy ngắt lời:
- Ông nên rút ngắn lại thì hơn.
De Monpezat mỉm cười:
- ‘‘Thực ra tôi cũng không muốn nhiều lời khi mà tôi cảm thấy mình
đang đứng ở bãi sa mạc. Sở dĩ, tôi muốn gặp các ông ở cuộc hội nghị bất
thường này, là vì tôi thấy thanh danh Tổ quốc của chúng ta đã bị các ông
bôi nhọ nhiều lần rồi, nên cũng muốn lấy lại thanh danh cho nước Pháp mà
tôi phải can đảm vạch hết tội lỗi của các ông. Từ Ba Lê công xã (commune
de Paris) đến cách mệnh 1789, nước Pháp đứng vào hàng tiền tuyến các
nước Dân Chủ, và rất hãnh diện đẻ ra những đứa con như Rousseau,
Montesquieu khiến cho thế giới phải khâm phục, vì tư tưởng nhân quần bác
ái tràn ngập trong những tác phẩm bất hủ. Tiếng cười ra nước mắt của
Fontaine, những thiêng anh hùng ca của Bossuet, Corneille, Racine chắc
các ông không bao giờ quên? Các ông đã lĩnh hội được trong những trang
sách của Victor Hugo, Alfret de Vigny, một tư tưởng bình đẳng, tự do, bác
ái, thì sao các ông còn giữ mãi thái độ đê hèn, bóc lột, phân chia và chỉ
thích lấy xương máu người để xây dựng bức thang danh vọng? Hiện nay Tổ
quốc chúng ta đang bị bọn lính Đức dày xéo, dân chúng Pháp đã vùng dậy
đứng dậy cầm súng giết quân xâm lăng để tỏ cho thế giới biết là chúng ta
không bao giờ chịu sống dưới vòng nô lệ. Trở lại vấn đề Đông Dương: Từ
cuộc khởi nghĩa của Phan Đình Phùng, Trương Công Định, Phong trào bài
Thực dân của Hoàng Hoa Thám, Phan Bội Châu, Đinh Công Tráng, dân
Nam đã tỏ ra ý chí cương quyết đòi quyền tự chủ, thì những vụ lộn xộn ở
