nhãi nhép như tôi. Vả lại dầu có rủ được anh làm như tôi, khoác cái ba lô
lên vai, đi hết làng nọ đến làng kia để nhận xét nông thôn một cách kỹ càng
hơn cũng chẳng ích gì. Anh đã quen nhìn đời và nhìn người một phía thôi.
Anh trông thấy anh thanh niên đọc thuộc lòng bài "ba giai đoạn" nhưng anh
không trông thấy bó tre anh thanh niên vui vẻ vác đi để ngăn quân thù. Mà
ngay trong cái việc anh thanh niên đọc thuộc lòng bài báo như một con vẹt
biết nói kia, anh cũng chỉ nhìn thấy cái ngố bề ngoài của nó, mà không nhìn
thấy cái nguyên cớ thật đẹp đẽ bên trong. Vẫn giữ đôi mắt ấy để nhìn đời
thì càng đi nhiều, càng quan sát nhiều, người ta chỉ càng thêm chua chát và
chán nản...
Tôi biết lắm. Trước mặt người đàn anh trong văn giới ấy, tôi chỉ là một
kẻ non dại, mới tập tọng học nghề. Bởi vậy tôi không dám nói hết những ý
nghĩ của tôi ra. Tôi chỉ rụt rè và đưa ra vài điểm nhận xét:
- Có nhiều cái kỳ lạ lắm. Người nhà quê dẫu sao thì cũng còn là một
cái bí mật đối với chúng ta. Tôi gần gũi họ rất nhiều. Tôi đã gần như thất
vọng vì thấy họ phần đông dốt nát, nheo nhếch, nhát sợ, nhịn nhục một
cách đáng thương. Nghe các ông nói đến "sức mạnh quần chúng", tôi rất
nghi ngờ. Tôi vẫn cho rằng đa số nước mình là nông dân, mà nông dân
nước mình thì vạn kiếp nữa cũng chưa làm cách mạng. Cái thời Lê Lợi,
Quang Trung, có lẽ đã chết hẳn rồi, chẳng bao giờ còn trở lại. Nhưng đến
hồi Tổng khởi nghĩa thì tôi đã ngã ngửa người. Té ra người nông dân nước
mình vẫn có thể làm cách mạng mà làm cách mạng hăng hái lắm. Tôi đã
theo họ đi đánh phủ. Tôi đã gặp họ trong mặt trận Nam Trung Bộ. Vô số
anh răng đen, mắt toét, gọi lựu đạn là "nựu đạn", hát Tiến quân ca như
người buồn ngủ cầu kinh mà lúc ra trận thì xung phong can đảm lắm. Mà
không hề bận tâm đến vợ con nhà cửa như họ vẫn thường thế nữa. Gặp họ,
anh không thể tưởng được rằng chính những người ấy, chỉ trước đây dăm
tháng, giá có bị anh lính lệ ghẹo vợ ngay trước mặt cũng chỉ đành im thin
thít mà đi, đi một quãng thật xa rồi mới dám lẩm bẩm chửi thầm vài tiếng,
còn bao nhiêu ghen tức đành là đem về nhà trút vào má vợ.
