Những buổi sáng, ửng hồng ria núi. Mây trắng ngập các thung lũng.
Một cảnh bể, trong đó nhô lên những cù lao.
Những buổi chiều, ánh sáng chiếu rọi đúng như đèn pha rọi những
phong cảnh rạp hát. Phong cảnh đổi từng khắc một, đúng như trên sân
khấu. Khang ghi chép cẩn thận, nói là để sẽ dùng vào việc bài trí sân khấu
khi về Hà Nội.
Ðêm trăng. Một cây trụi lá, đen, rướn lên trời xanh phớt. Một nét đẹp
đơn sơ. Núi đằng sau. Và trăng nằm giữa mây, mềm xốp như đệm gối.
Nhưng nhà thì bẩn ghê gớm quá. Chuồng lợn ở ngoài hè. Gà lợn đi lại,
ăn nằm và phóng uế rất tự do, trong nhà ngập đất và rác rưởi. Cả bếp ở giữa
một gian, thẳng hàng với chạn bát nhơm nhớp như phủ một lượt bùn ở đầu
trong và cái lò nấu ruốc mu (thức ăn của lợn) ở đầu ngoài. Cối giã gạo cũng
ở trong nhà. Mồ hóng khắp nơi. Ba cái buồng nhỏ vừa một cái giường, có
lẽ chưa bao giờ quét. Mạng nhện đầy tro, bụi, mồ hóng bám, chằng chịt
trên mái trên các tấm phên làm vách. Ðất lầm lên, rác rưởi ngập gầm
giường và cả trên những cái giường không chiếu.
Cả làng đã đi gặt vắng. Chỉ còn một ông già, một người đàn bà bận
con thơ, và một thằng bé mười một tuổi, mũi quệt đất vẽ hề trên mặt. Thấy
có người lạ đến, tất cả trốn vào rừng. Chúng tôi thấy nhà không. Nhưng
một lát sau, nghe tiếng đồng chí Quân, người đàn bà ẵm con về tiếp chúng
tôi. Thằng bé con cũng chạy về hếch mặt nhìn vào mặt chúng tôi một cách
rất tò mò, khẽ chạm ngón tay vào tay áo tôi rồi vội rút lại như ta sờ một con
vật lạ để xem nó động tĩnh ra sao, rồi lè lưỡi ra một cái, cười nhăn nhó cả
mặt nhưng không thành tiếng. Mấy hôm sau tôi mới biết cái điệu lè lưỡi,
chỉ trỏ và cười câm ấy cũng thịnh hành ở nó chẳng kém gì tiếng thở dài ở
đồng chí Vân Hương. Cho đến tận lúc đi, tôi không nghe thấy nó nói lần
nào. Không hiểu có phải nó câm không.
