Mao muốn tôi đi kiểm tra một vài công xã nhân dân mới. Đồng chí hãy
quan sát tất cả. Đồng chí ở đó một tháng, thu thập tình hình một cách chính
xác, rói về báo cáo với tôi. Đồng chí đã làm xong những công việc cần thiết
ở đây rồi chứ?
Trong dịp hè yên tĩnh và kéo dài ở Bắc Đới Hà, theo đề nghị của Mao, tôi
bắt tay vào dịch một cuốn sách từ tiếng Anh sang tiếng Trung Quốc nói về
quá trình lão hóa. Trong khi dịch, tôi thường trao đổi với Mao. Ông rất thú
vị với chương đầu của cuốn sách, những đến đoạn nói về ảnh hưởng của
quá trình lão hóa đến các tế bào cơ thể thì ông bắt đâu chán. Tuy vậy, tôi
vẫn tiếp tục dịch để thời gian của mình được tận dụng vào một công việc có
ý nghĩa và để giữ mối quan hệ với các sách báo y học. Nhưng tôi bảo đảm
với ông là tôi có thể tạm hoãn lại việc dịch sách và dành thời gian cho
chuyến công du này. Mao nói:
- Cuốn sách này chẳng có ý nghĩa gì đặc biệt. Sau này đồng chí cũng vẫn
có thể dịch tiếp. Ngược lại, công xã nhân dân là một vấn đề quan trọng. Nó
ánh hưởng đến cơ chế chính trị của nước ta. Năm 1949. khi quân đội của
chúng ta vượt sông Dương Tử, một người Mỹ đã viết một cuốn sách với tựa
đề Trung Quốc làm rung chuyển thế giới (China shakes the world) hay đại
loại như vậy. Cho đến giờ, mười năm sau, với việc thành lập các công xã
nhân dân, một lần nữa Trung Quốc lại làm chấn động thế giới. Vì vậy đồng
chí hãy đi thị sát xem sao. Nhưng đồng chí đừng nên đi một mình. Đồng chí
hãy đề nghị Diệp Tử Long và Hoàng Thụ Trạch đi cùng.
Hiểu biết về một nước Trung Quốc nông nghiệp của tôi chỉ đóng khung
trong các cuộc dạo chơi vào các xóm làng, mỗi khi con tàu của Mao dừng
lại đôi chút ở đâu đó. Và những gì tôi được chứng kiến tại toàn là những
cảnh ghê sợ: sự nghèo đói cùng cực và những người nông dân còn sống
được nhờ những chiếc bánh mì làm bằng ngũ cốc xay xát qua loa. Họ là
những con người thật thà và chất phác. Có lần, tôi muốn mua hai chiếc bánh
mì, nhưng họ đã biếu tôi, không lấy tiền. Tôi ăn một chiếc, còn một chiếc
tôi đưa cho Mao. Ông có vẻ chẳng hề ngạc nhiên khi ông tận mắt thấy cảnh
