phê bình, chúng ta có thể phớt tỉnh, nhưng ngay khi ta nghĩ rằng bản thân
mình bị chỉ trích, cái ngã lập tức hiện ra và phản ứng – chúng ta lập tức
bị uế nhiễm thiêu đốt. Tại sao?
Chúng ta phải để ý đến điều này. Ngay khi cái ngã có mặt thì lập tức
có khổ. Ngay cả khi chúng ta tư duy, điều này cũng đúng. Cái ngã mà
chúng ta nghĩ đến phát tán ra bao nhiêu vấn đề. Tâm vương vãi khắp nơi
với uế nhiễm, tham ái và chấp. Khi đó tâm làm gì có chánh niệm tỉnh
giác, nên cứ để uế nhiễm và tham ái lôi kéo nó đi khắp nơi.
Vậy mà chúng ta không nhận thức được điều đó. Ta nghĩ rằng mình
bình thường. Có ai trong chúng ta biết điều gì đang xảy ra không? Chúng
ta chìm sâu, quá sâu trong ảo tưởng. Dầu tâm có bị uế nhiễm của vọng
tưởng che mờ đến đâu, chúng ta cũng không ý thức được điều đó, vì nó
đã khiến cho ta mù lòa, điếc lác.
Không có dụng cụ vật chất nào chúng ta có thể sử dụng để khám
phá hay chữa trị căn bệnh này của uế nhiễm, vì nó chỉ xuất hiện khi có
sự tiếp xúc với bên ngoài. Nó không có bản thể. Giống như que diêm
trong hộp diêm. Nó sẽ không bật lửa, nếu ta không đánh que diêm vào
thành hộp diêm. Ngược lại, nó sẽ lập tức bật lửa. Nếu nó tắt ngay sau đó,
thì chỉ đầu que diêm bị cháy. Nếu không, cả thân que diêm sẽ cháy. Rồi
nếu nó không được dập tắt ngay đó, nó sẽ bắt qua bất cứ thứ gì dễ cháy ở
gần bên, nó có thể trở thành một đám cháy dữ dội.
Khi uế nhiễm phát khởi trong tâm, nó bắt đầu bằng sự tiếp xúc nhỏ
nhặt nhất. Nếu chúng ta không nhanh chóng dập tắt ngay đó, nó sẽ giống
như que diêm đã được đánh lửa bật cháy – một lúc rồi tắt ở đầu que
diêm. Uế nhiễm có thể được dập tắt ngay đó. Nhưng nếu chúng ta không
dập tắt ngay khi nó vừa chớm khởi mà để nó dồn thêm nhiều vấn đề, thì
chẳng khác nào ta châm thêm dầu vào lửa.
Chúng ta phải quán sát các căn bệnh của uế nhiễm trong tâm để xem
các triệu chứng của chúng là gì, tại sao chúng nhanh chóng bùng cháy.
Chúng không thể chịu đựng bị phiền nhiễu. Ngay khi chúng ta đụng
chạm đến chúng là chúng cháy bùng. Nếu là như thế, chúng ta cần phải
làm gì để tự bảo vệ mình? Làm sao ta tích lũy chánh niệm trước khi có
sự xúc chạm?
Phương cách giúp ta tích lũy chánh niệm là hành thiền, như khi ta
giữ hơi thở trong tâm. Như thế chánh niệm sẽ được tích lũy sẵn, ta sẽ ở
tay trên đối với uế nhiễm. Chúng ta có thể kiềm chế không cho nó phát
khởi khi chúng ta có đề mục thiền quán làm chỗ nương trú bên trong cho
tâm.
Chỗ nương trú bên ngoài của tâm là thân, gồm có các yếu tố vật
chất, nhưng chỗ nương trú bên trong của nó là đề mục thiền quán mà ta
