Dưới thấp, ấm hơn trên làng. Và trời đang rạng ra. Pao chạy theo con
trâu, lúc bên phải, lúc bên trái cái cày, người rạp xuống, mềm mại. Đất mùa
xuân nở bục bục, đổ rào rào về một phía, nâu tươi, thoáng có hơi sương.
Trời cao bổng, lặng lẽ và bình yên, lôi cuốn hồn người, quen thuộc như
ngàn xưa vẫn vậy.
“Trời mưa, nước rơi xuống, nước có chân nước đi rồi. Đất không có
chân, đất ở lại”. Lại vẫn đất này. Lại vẫn khoanh ruộng này, hết Lử cày, lại
đến Pao cày mỗi năm mười ngày, từ lúc mười ba tuổi, hết tuổi trẻ con. Lại
vẫn là Pao, năm ngoái mười chín, năm nay hai mươi, to, khỏe, hiền lành,
với con trâu và cái cày.
Vậy là sau những ngày biến động ồn ào, rầm rập, con trai lên ngựa, cắp
súng đi đánh Quốc dân Đảng, Pao lại trở về làng, lại dắt con ngựa hồng non
tuổi đi thồ thuê, lại vác cày đi cày công không cho quan châu Hoàng Văn
Chao, nay là phó chủ tịch tỉnh.
Pao đã về làng được gần tháng. Đánh Quốc dân Đảng giải phóng tỉnh lỵ
xong, lẽ ra Pao được anh Chính cho vào bộ đội Vệ quốc đoàn. Thì hố pẩu
nhắn ra cho gọi Pao về: Bà Xóa sắp chết rồi. Pao đeo khẩu poọc hoọc về
làng, tưởng rồi lại ra đi. Bà Xóa chết. Chết trong khắc khoải, tay còn đang
sờ tay Pao thì bà chết. Tang lễ cho bà xong, đã nghĩ đến khẩu súng đeo bên
sườn đi. Nhưng sự đời thật chẳng dễ. Hố pẩu buồn dụi. Năm nay, chịu hai
cái mất của người thân: Chị Pàng, bà Xóa, lại nghe tin Lử hư thân mất nết,
thật quá sức. Pao đi, còn ai? Lử vẫn không thấy bóng thấy hình. Giàng Ly
Trang có ý can ngăn Pao ra mặt. Đi với người ngoại tộc, dễ quên lý lối dân
tộc đấy. Tết đến rồi, không ở nhà cúng tổ tiên sao? Thời buổi loạn lạc này,
đi xa nhà, chết ở bên ngoài, không đưa vào nhà làm ma được như Chin,
không về với tổ tiên được đâu! Mà cháu cũng lớn rồi, Pao ơi, năm nay
thành chim cu có đôi đi thôi.
Trăm cái níu kéo. Một ngày ở lại, quen đi. Hai ngày ở lại, quen đi. Và
công việc thì cứ sùng sục tới. Thả con ngựa xuống bờ sông Chảy, chất hàng
lên nạng thồ cho lái buôn, rồi đuổi ngựa ngược dốc về. Người rộc rệch vì
hết hơi đằng ngực. Mồ hôi lúc nào cũng ướt tóc. Đói, khát chỉ có khe nước
bên đường. Hai bàn chân dày ụ lên chai đá. Ngày nào cũng vậy, ba mươi
