lùi xa đủ tầm nhận thức những khúc ngoặt lịch sử có tính chất quyết định,
mà tái hiện lại trong văn học đi thôi. Để cho tương xứng với tầm vóc những
hy sinh to lớn, những đổi thay vĩ đại mà cuộc cách mạng theo học thuyết
Mác — Lênin đã được những người cộng sản Việt Nam tiến hành trên đất
nước này, cũng là lần đầu tiên trên thế giới. Và chỉ có loại hình tiểu thuyết
mới kham nổi dung lượng ấy mà thôi.
Ma Văn Kháng đã cảm thấy thế. Từ một câu chuyện định viết về tiễu phỉ
năm 1955, anh đã chuyển sang tiểu thuyết, khi bắt được tia chớp hai cán bộ
Việt Minh đơn độc vào vùng các châu miền đông Lao Kay: Bắc Hà, Pha
Long, Mường Khương, thuyết phục thổ ty Hoàng Yên Chao, La Văn Tờ, ba
anh em viên tri châu họ Nông... cùng tham gia đánh Pháp, đánh Việt Nam
Quốc dân Đảng, giải phóng Lao Kay 1946 (Sau này vào truyện anh có đổi
tên đi ít chút, cho nó được thoải mái trong sự sáng tạo).
Cuốn truyện mở ra trước chúng ta cái thị xã biên giới Lao Kay đang bị
bọn tranh giành quyền lợi Việt Nam Quốc dân Đảng chiếm đóng, rút chạy
từ Vĩnh Yên, từ Việt Trì, từ Yên Bái dồn lại sống thoi thóp ở đây, thất vọng
chán chường, vỡ mộng, nhưng vẫn đầy mưu mô xưng bá đồ vương, nhờ sự
hà hơi của bọn Tàu Tưởng, theo Hiệp nghị, đã phải về bên kia biên giới.
Những cán bộ Việt Minh được Đảng điều lên vận động quần chúng làm hậu
thuẫn cho lực lượng vũ trang nhân dân: Vệ quốc đoàn, đã tiến đến Yên Bái,
đang dừng lại chuẩn bị kế hoạch tấn công giải phóng thị xã Lao Kay.
Người đọc hào hứng đi theo hai cán bộ Việt Minh, cưỡi hai con ngựa,
gần như tay không, vào một vùng đất lâu đời nơi biên cương heo hút, với
các chế độ thổ ty kỳ quặc từ bao thế kỷ, những phong tục tập quán thật kích
thích và lạ lùng, và nhất là với tâm hồn người dân tộc thiểu số anh em đáng
thương và đáng quí mà chúng ta chưa được biết là bao.
Những đốm lửa cách mạng đã được đốt lên trên vùng hoang vắng trùng
điệp núi non này, lòng yêu nước được khơi động, và quần chúng nhân dân
anh em đã tề tựu dưới lá cờ Tổ quốc, cùng Vệ quốc đoàn tiến vào giải
phóng Lao Kay, thành lập chính quyền Dân chủ nhân dân chậm nhất trong
các tỉnh miền Bắc, nhưng đã thành công.
