LỮ ĐÔNG-LAI
Đã nói về thời đại, đây nhắc đến nhà phê bình Lữ Tổ-Khiêm.
Ông tự là Bá-Cung, người huyện Kim-hoa, tỉnh Chiết-giang (Hoa-
trung) ; đỗ tiến sĩ vào niên hiệu Hưng-long (1163), tức là năm đầu của đời
vua Tống Hiến-Tông (1163-1189).
Ông thi đậu luôn khoa « bác học hoàng từ » làm quan đến chức « trực-
bí-các trước-tác-lang Quốc-sử-viện biên-tu », cùng với các bực đại nho
đương thời sánh tiếng. Đời ấy gọi ông cùng Chu Hi với Trương Thức là «
tam hiền » của miền Đông-nam.
Ông học đã rộng lại sâu vì cố ý tra tầm cho tận gốc, nên về kinh-điển
như Thi, Thư, Xuân-Thu, ông đã nghiên cứu đến tận nghĩa lý xưa. Trí ông
lại nhớ rành các sử từ đời Tống trở lên. Vì đó, văn tứ của ông có căn bản
hẳn hòi mà vẫn không mất phần thâm thúy. Còn lý-lẽ dùng để biện-bác lại
cứng-rắn mà sắc-sảo, từ trước chưa có ai được như thế bao giờ.
Tuy vậy, ông không tránh khỏi sự chỉ-trích, bị Châu Hi chê sở-học của
ông « lộn xộn », nên trong bộ sử về nhà Tống mới liệt ông vào « Nhu-lâm-
truyện ».
Vì tác-phẩm của ông lấy tên là « Đông-Lai-tập » cho nên đời sau mới
gọi ông là « Đông-Lai tiên-sanh ».
Tục truyền rằng : đây là những bài của ông soạn ra để giảng-dạy một
số môn-đồ vì nghe tiếng nên đến xin thọ-giáo rất đông. Sau nầy, nhận thấy
giá-trị, học-trò mới lo sưu-tầm để in thành sách. Sở-dĩ phải mượn lối phê-
bình lịch-sử là vì Đông-Lai thấy có thể dùng phương-tiện ấy để bày-tỏ
nhiều tư-tưởng rải-rác khắp các ngành như tâm-lý, chánh-trị và triết-học…
Nếu đem giảng từng khoa thì quá khô-khan lại khó hiểu mà không bổ-ích.
