Như « Trịnh-bá thắng Đoạn » thì nên cho vào khóm nói về lòng tham,
nhưng cũng là bản cáo-trạng vạch rõ tâm địa của kẻ gian hùng mà kết-luận
lại theo luân-lý : « dối người tức là hại mình... ».
Cũng trong khóm đó, bài « Ngu-công yêu-cầu ngọc-kiếm » là một luận
đề về triết-học : tham-lam và hà tiện tuy hai mà vẫn một, đồng do tánh yêu
tiền của mà sanh ra. Không thể nói tốt, hay xấu được vì không có thiên tánh
nào tốt cũng chẳng có xấu. Xấu hay tốt đều tùy cách áp dụng.
Trong loạt bài ấy, lời bàn về « Vũ Phủ thí Ẩn-công » khuyên nên thận
trọng khi làm nghĩa, bài « Dĩnh Khảo-Thúc tranh xe » bàn về chữ Hiếu
không bờ-bến, bài « cháu Đặng-hầu xui giết vua Sở » xét đến nguyên nhân
của sự mất nước, bài « Chu cho Tấn đất… » luận về mối tương quan giữa
đức-độ và đất đai, chuyện « Lỗ Trang-công không phạt Tề » vạch rõ sự
quan trọng khi chọn lựa đồng-minh, còn bài « Quý Văn-Tử đuổi Cử Bộc »
chỉ đầu mối của việc cướp quyền lấn vị.
Cũng trong loại đó còn bài « Tấn-hầu đi chầu thiên-tử đề phạt Vệ » chỉ
sự dễ biết lỗi người mà khó thấy lỗi mình, bài « Chu, Trịnh giao ác » chứng
rõ : không tự-trọng là mua tủi-nhục. Còn « Trịnh cầu hòa, Trần hầu không
chịu » xét đến tai họa gây ra bởi sự dể khinh.
Chuyện « Chu-công Duyệt và Vương-tôn Tơ kiện nhau tại Tấn » cho
thấy rõ khi được dân tin là được quyền-hành ; bài « Phạm Sơn xin thôn-
tính chư hầu miền bắc » thì : ở gần mà bị cảm tình che mắt, không sáng-
suốt bằng người xa trong khi xét-đoán. Phức tạp hơn là bài Đảng Ý-Chư, vì
nơi đây chúng ta trông thoáng qua thấy nỗi lòng Đông-Lai, một thần-tử của
Tống-trào. Đoạn đầu ca tụng phẩm cách của Đảng Ý-Chư trong buổi loạn-
lạc thì khen ngợi tấm lòng trung-trực có thể vì cùng « trụ đá đứng vững
trong cơn dông-tố, tiếng gà chấm dứt đêm mù-tối ». Đoạn dưới bình luận về
hành động của Ý-Chư thì chê sao chịu trói mình trong cảnh ngộ cho đến đỗi
cứu vua không xong mà chết cũng không ích.
