chăng ? Sự thắng đó không có đoạt thành, không chiếm được đất, không ghi
được công, không thấy xác chất, máu trôi, cũng không bắt được tù-binh hay
ca khúc khải-hoàn để khoe công-trạng ! Chỉ thắng một địch-thủ ở trong cõi
lòng mà không được phô-trương chiến-công, như thế cách nhau với sự nhát,
thật chỉ là gang-tấc. Người đời có thể coi kẻ đó là khiếp-nhược ; bởi vậy
gan với nhát rất gần, rất giống, khó phân-biệt nhau lắm.
Hai nước Tề, Lỗ liên-minh đánh xứ Thành, rồi Tề một mình giựt lấy
chiến-công, theo thường-tình, gặp cảnh đó ai cũng tranh-giành. Vậy mà lỗ
Trang-công chịu lui binh, không đua-tranh, tự bắt lỗi mình, không một lời
trách Tề, người đời không biết được hành động của Lỗ Trang-công gan hay
nhát ?
Ta đoán Lỗ Trang-công nhát. Kẻ thật gan (đại-dũng) không tranh-
giành, kẻ thật nhát (đại-khiếp) cũng không tranh-giành. Nhưng kẻ thật gan
không tranh là vì đại nghĩa, vì không kể tư-lợi, nhưng khi nghĩa-vụ bắt-
buộc phải đua-tranh thì sẽ đem sức mạnh có thừa ra tranh-đấu, chừng ấy
trong thiên-hạ còn ai đương-cự nổi ? Đối với Tề Tương-công,
công có cái thù cha và vua, không thể đội chung trời, như vậy vì nghĩa phải
tranh-đấu ! Vậy mà sợ-sệt, cúi mình để làm tay sai cho kẻ thù, ngồi xem kẻ
đó chiếm xứ Thành không dám tranh-giành. Không dám tranh-giành vì sợ
sức mạnh của kẻ thù rồi giả mượn lời tự bắt lỗi mình không tu đức để tự
giải-thích với chúng-nhơn, thì đó có phải là bổn-tâm của Trang-công như
vậy đâu ?
Có người lại bảo : « Trong đời cũng có yếu xâm mạnh, nhỏ đánh lớn,
vì không biết lượng sức nên bị tiêu-diệt. Như thế, tuy Trang-công không
được liệt vào bực dũng nhưng cũng đáng kể là người biết lượng sức mình. »
Xin đáp : « Khi nói đến nghĩa, chớ nói đến sức. Thù của vua, thù của cha,
nghĩa buộc nên đánh, phải đánh. Chẳng may, sức không hơn người, chết
trong tay kẻ thù thì cũng đủ trưng-bày tấm lòng với tiên-phụ và tiên-vương.
