DƯỢC PHẨM VỰNG YẾU
1. A-ngùy
阿魏
Thứ này rất hôi, làm người ta sợ, nên gọi tên là Viết-a.
(Cương-mục) : tên A-ngu, Hình-ngu.
(Hòa-hán) : tên a-ngu-điệt, ngụy-khử-tật, hay sản ở nước Ba-tư, A-phú-
hán và các nước lân bang. Hình : cây A-ngùy mọc thẳng mặt đất cao 2, 3
thước ta. Thân cây sắc xanh và lục, có lông ngắn mầu xám đỏ, nắm từng bẹ
xòe như cánh chim, ngửa lên như lá bắp cải, lá mọc thành tàu, vài ba năm thì
cây mới lớn được, thân cây tròn như ống, không có cành, bẹ, lá xòe bọc ở
dưới lá tựa cái hia, đầu lá có bọc, trong kẽ bọc nẩy cuống hoa, 20, 30 đóa
hoa liền nhau, hoa nhỏ năm cánh tựa hoa hồi sắc vàng, cành hoa dàn đều
như mâm xôi, quả bẹp có kẽ thắng, sắc nâu vàng, tròn hình trứng, có lông tơ
cuống to mập đầu to, đầu nhỏ, sắc nâu sẫm, hơi tía. Trong quả sắc trắng có
nhựa như sữa, mùi hơi khó chịu, cuống lá mọc tự bụng cây, chỗ chẻ ba hình
tam-giác, lá nhỏ mọc cân nhau, cánh lá có chỗ khuyết. Cao 7, 8 thước gốc và
rễ cây hay vỏ, sứt thì có nhựa chảy ra, đông thành bánh cất đi để dùng.
Người ta đợi khi cành và lá cây khô héo, cắt cây lấy nhựa, nhựa đầu là hạng
tốt, còn sau là hạng vừa, khi nhựa mới chảy ra sắc xanh và hơi trắng, rồi
biến đỏ và nâu, chất nhũn béo, gặp nóng thì mềm, ngửi như mùi tỏi và hơi
thở bi-bí, nhấm thấy trước hơi ngọt rồi cay gắt và đắng, để lâu năm thì
không đắng, vào rượu thì tan ngay, mài với nước thì trắng như sữa, những
cục a-ngùy nhớn, nhỏ không đều nhau, mềm nhũn có thể nặn được, để lâu
thì sắc tía nâu và cứng, nhưng để trong bàn tay nắm lại một lúc thì mềm, cấu
trong ruột thì trắng, gặp không-khí thì đỏ rồi hoàn sắc tía nâu, trông bên
trong tươi sáng, hễ có lẫn cát là hàng kém. Tháng đông thì lấy, khi dùng
nghiền nhỏ hay cho vào rượu nóng thì tan. Tính : cay, bình, không độc. Chủ
: tiêu thịt tích, sát trùng nhỏ, làm tan bĩ-tích, tránh được uế khí, chữa đờm và
điều kinh, kỵ gió, trùng, hạ ác khí, trừ tất cả các tà quỷ và các thứ ác vật, và
trùng thuốc độc.
