của những nhà độc tài thu lợi nhờ vào phí tổn của các hội đồng đại diện cho
người dân (trong trường hợp Tây Ban Nha là Cortes tức nghị viện).
Người Tây Ban Nha đã không hiểu rằng giá trị của thứ kim loại quý giá
không phải là tuyệt đối. Tiền chỉ có giá trị bằng cái mà người khác sẵn lòng
trao cho bạn để đổi lấy nó. Gia tăng lượng cung tiền không làm xã hội giàu
hơn, cho dù việc đó có thể làm giàu cho một chính phủ nắm độc quyền sản
xuất tiền. Với điều kiện những thứ khác không đổi, mở rộng lượng cung
tiền sẽ chỉ khiến giá cả gia tăng.
Quả thực không có lý do nào ngoài sự tình cờ của lịch sử khiến cho
trong thời gian rất lâu trong tâm trí người phương Tây, tiền tệ đồng nghĩa
với kim loại. Ở Lưỡng Hà thời cổ đại, từ khoảng 5.000 năm trước, người ta
đã sử dụng các vật tượng trưng bằng đất sét để ghi nhận các giao dịch liên
quan tới nông sản như lúa mạch hay len, hoặc dùng các kim loại như bạc.
Nhẫn bạc, bạc khối hay bạc miếng hẳn đã từng đóng vai trò như tiền mặt
(và cả thóc cũng vậy), nhưng các tấm đất sét cũng quan trọng như thế, và có
thể còn quan trọng hơn. Ngày nay vẫn có rất nhiều tấm còn nguyên vẹn và
chúng nhắc nhở rằng vào lúc con người bắt đầu ghi chép lại các hoạt động
của mình, họ làm như vậy không phải để viết lịch sử, thi ca hay triết học mà
để làm ăn.
Chúng ta không thể không kinh ngạc khi cầm lấy những công
cụ tài chính cổ xưa ấy. Mặc dù chỉ được làm bằng đất thô sơ, chúng vẫn tồn
tại lâu hơn nhiều so với những đồng bạc được đúc ở Potosí. Một tấm đất sét
được bảo quản hết sức tốt từ thành phố Sippar (ngày nay là Tell Abu
Habbah ở Iraq) có niên đại từ thời trị vì của vua Ammi-ditana (1683-1647
TCN), trên đó viết rằng người cầm tấm đất sét sẽ nhận được một lượng lúa
mạch nhất định vào mùa thu hoạch. Một tấm khác, được khắc dưới thời trị
vì của nhà vua kế vị, vua Ammi-saduqa, ra lệnh rằng người mang nó sẽ
được nhận một lượng bạc nhất định vào cuối cuộc hành trình.
