“Tôi chán ghét cuộc chiến tranh này càng ngày càng lan rộng một cách
đáng sợ. Nhưng tôi thừa nhận là những người nông dân của chúng tôi
không chịu trách nhiệm về vụ này, vì họ bị khiêu khích, thúc đẩy đi tới
chiến đấu quyết liệt do cách đối xử tàn nhẫn của chính phủ, do hành động
bất lương vô lễ của những người đại diện Nhà nước đã tấn công vào niềm
tin sùng kính nhất của lương tri dân tộc, của chủ nghĩa Tây Ban Nha rực rỡ
mà may thay vẫn còn được duy trì ở những nơi chưa bị ô nhiễm bởi bệnh
dịch hạch có tính chất hủy diệt. Khi người ta có ý định tước đoạt linh hồn
của một dân tộc, để nhồi nhét vào đó một thứ khác, khi người ta định làm
mất gốc một dân tộc như chúng tôi thường nói, bằng cách thay đổi tình
cảm, tập quán tư tưởng của họ thì lẽ tất nhiên họ sẽ tự vệ, giống như người
đi trên đường vắng bị bọn kẻ cướp tấn công. Hãy đưa vào những lĩnh vực
hoạt động của chính phủ cái tinh thần và tính chất trong sáng, lành mạnh
của tác phẩm “Những dòng dõi” (xin lỗi bạn về sự thiếu khiêm tốn này), và
sẽ không có chiến tranh nữa.
“Hôm nay, chúng tôi ở đây đã có một vấn đề vô cùng bực mình. Giới
tăng lữ ở đây đã từ chối không chịu làm lễ rửa tội cho anh Pêpê Rây bất
hạnh. Tôi đã phải can thiệp và yêu cầu Đức Giám mục bãi bỏ lệnh rút phép
thông công quá khắc nghiệt, nhưng chẳng có kết quả gì cả. Cuối cùng,
chúng tôi phải bọc thây người bạn trẻ đó, và chôn trong một cái hố đào ở
ngoài xứ đồng Munđô Granđe, nơi mà do sự thăm dò kiện nhau tôi đã
khám phá ra nhiều tài liệu khảo cổ như bạn đã biết. Tôi đã trải qua một thời
điểm rất đau xót, và ấn tượng buồn phiền nặng nề này sẽ còn ám ảnh tôi
mãi. Chỉ có hai người, tôi và ông Hoan Tafêtan đi theo đám tang. Sau đó
một lúc khi đi qua nhà (chuyện rất lạ) các cô gái mà ở đây người ta gọi là
những cô gái họ Trôgia, các cô ấy cũng đi theo và cầu nguyện rất lâu bên
nấm mồ đơn sơ của nhà toán học. Điều đó dường như là một chuyện nực
cười, - nhưng đã làm tôi rất xúc động...
“Về cái chết của anh Rây, trong thị xã có dư luận là anh bị ám sát. Không
biết kẻ nào giết anh. Người ta khẳng định là chính anh đã nói như vậy, bởi
vì sau khi bị bắn anh còn sống một tiếng rưỡi. Người ta còn nói là anh giữ
