họ sẽ như thế nào? Ông có nghĩ rằng họ có thể nói chuyện với nhau không?
Ông ngồi ngả ra trên ghế và khoanh tay trước ngực.
“Ai cũng ham muốn đưa ra phỏng đoán,” ông nói. “Nên tôi cố cưỡng lại
nó bằng cách từ chối những câu hỏi như ‘Ông nghĩ họ có nói được không?’
Vì thành thật mà nói, tôi không biết, và theo nghĩa nào đó, chị cũng có thể
phỏng đoán ngang với tôi vậy.”
Rất nhiều địa điểm mà những gì còn lại của người Neanderthal được tìm
thấy đưa ra nhiều gợi ý về việc họ trông như thế nào, ít ra là với những ai
thích phỏng đoán. Người Neanderthal cực kỳ mạnh mẽ - điều này dựa vào
độ dày những chiếc xương của họ - và có lẽ đủ sức đánh gục dễ dàng con
người hiện đại. Họ khéo léo trong việc tạo ra các công cụ bằng đá, dù họ có
vẻ đã dành hàng chục nghìn năm để làm đi làm lại cũng những công cụ ấy. Ít
ra trong một số lần, họ có chôn cất người chết. Cũng một số lần, họ có vẻ đã
giết và ăn thịt lẫn nhau. Không chỉ Nandy mà nhiều bộ xương người
Neanderthal có dấu hiệu bị bệnh hay bị làm biến dạng. Người Neanderthal
nguyên gốc ở Thung lũng Neander có vẻ đã chịu đựng hai vết thương
nghiêm trọng, một vào đầu và một vào cánh tay trái. Người Neanderthal ở
La Chapelle ngoài bệnh viêm khớp, đã bị nứt một xương sườn và xương
bánh chè. Những vết thương này có thể phản ánh sự khắc nghiệt của việc
săn bắn với bộ vũ khí còn hạn chế của người Neanderthal, người
Neanderthal có vẻ chưa bao giờ phát triển được những mũi lao, nên họ hẳn
phải leo lên trên con mồi để giết chúng. Giống như Nandy, cả người
Neanderthal nguyên bản và người Neanderthal ở La Chapelle đều hồi phục
các vết thương của họ, có nghĩa là người Neanderthal hẳn phải chăm sóc cho
nhau, điều mà tới lượt nó cho thấy họ có năng lực cảm thông với nhau. Từ
hồ sơ khảo cổ học, có thể suy luận rằng người Neanderthal đã tiến hóa ở
châu Âu hay ở Tây Á và lan đi từ đó, ngừng lại khi họ gặp những vùng nước
hay một vật cản lớn khác (Trong thời kỳ băng hà gần đây nhất, khi mực
nước biển thấp hơn hiện giờ rất nhiều, họ không phải đối phó với eo biển
Anh). Đây là một trong những điểm cơ bản nhất mà người hiện đại khác với
người Neanderthal, và theo quan điểm của Pääbo cũng là một trong những
