Quang cảnh này tạo ra hai tình huống tâm lý hoàn toàn khác biệt và đối
nghịch nhau:
- Từ góc độ của nhà vua: đức vua đứng trên đỉnh cầu thang và nhìn xuống
bình nguyên. Ở tận cùng phía bên kia, nghĩa là rất, rất xa, ngài nhìn thấy
những chấm nhỏ xuất hiện, những hạt bụi, hạt thóc, những hạt nhỏ hầu như
không trông rõ và khó nhận ra. Đức vua nhìn và tự hỏi đó là cái gì. Một lúc
sau các hạt bụi và hạt thóc tiến đến gần hơn, lớn lên và dần dần kết tinh lại.
Chắc đó là các chư hầu, đức vua nghĩ, nhưng vì cảm tưởng đầu tiên luôn
quan trọng nhất, mà nó lại là hạt bụi và hạt thóc, nên đức vua giữ chính
cách nhìn như vậy về các chư hầu. Một khoảng thời gian nữa trôi qua, ngài
đã nhìn thấy hình hài và đường nét của con người. Ồ, ta đã không nhầm,
ngài nói với cận thần xung quanh, đó tất nhiên là các chư hầu, ta phải nhanh
đến Đại Điện để kịp ngồi lên ngai vàng trước khi họ tới nơi (đức vua không
trò chuyện với thuộc hạ khi không ngồi trên ngai vàng);
- Và bây giờ là từ góc độ của những người khác, trong đó có các chư hầu:
tất cả những người khác đều xuất hiện ở phía đối diện với Persepolis. Họ
nhìn thấy các công trình kỳ diệu đáng kinh ngạc, những thứ mạ vàng và
chạm khắc của nó. Họ nghẹn lời, quỳ sụp xuống (nhưng dù quỳ gối, họ vẫn
chưa phải là người Hồi giáo, những người này một nghìn năm sau mới đến
đây). Sau khi lấy lại được bình tĩnh, họ đứng dậy, phủi bụi áo choàng. Đó
chính là những hạt bụi, hạt cát di động mà đức vua nhìn thấy. Rồi khi họ
càng đến gần Persepolis, nỗi ngây ngất mê mẩn của họ càng lớn dần lên,
cùng với nó là cả sự hạ mình, cảm giác về sự khốn cùng, hèn mọn và vô
dụng của bản thân. Vâng, chúng tôi chẳng là gì cả, đức vua có thể bắt chúng
tôi làm tất cả mọi chuyện mà ngài muốn, thậm chí nếu ngài ra lệnh phải
chết, chúng tôi cũng chấp nhận phán quyết không một lời than van. Nhưng
nếu có thể nguyên vẹn rời khỏi nơi này, họ sẽ có một địa vị đặc biệt nhường
nào giữa bà con bạn bè! Anh ta đã đến chỗ đức vua đấy - người ta nói. Còn
sau đó - đây là con trai của người đã đến chỗ đức vua đấy, tiếp theo là cháu,
chắt, vân vân và vân vân - và như thế gia tộc được bảo đảm cho hàng thế hệ
về sau.
