Cảnh giác, thận trọng, vì có rất nhiều ổ gà, hố, hốc, những chỗ đất sụt. Khi
những đoàn người tị nạn đi qua vào ban đêm, có lúc đột nhiên một tiếng
kêu dội lên - ai đó vừa ngã vào hô sâu và bị gãy chân.
***
Những người tị nạn. Bỗng nhiên ai cũng trở thành người tị nạn. Cùng với
việc giành được độc lập của Congo năm 1960, những cuộc đụng độ, xung
đột bộ lạc, thậm chí chiến tranh đã nổ ra, từ khi ấy các con đường đầy ngập
người tị nạn. Ở những nơi có xung đột, các tên sen đầm, quân đội và cảnh
sát bộ lạc đặc nhiệm đánh nhau, còn thường dân, chủ yếu là phụ nữ và trẻ
em thì chạy trốn. Rất khó miêu tả đường đi của các chuyến di cư này. Nói
chung nó phải làm sao ở xa vùng đánh nhau nhất, nhưng không quá xa đến
nỗi sau đó lạc đường và không thể quay về. Tiếp theo, quan trọng là có thể
tìm thấy gì để ăn trên đường chạy nạn hay không. Đó là những người nghèo
khổ, họ chỉ có lèo tèo vài thứ bên mình: phụ nữ - chiếc váy vải trúc bâu, đàn
ông - áo sơ mi và quần, ngoài ra là một tấm bạt để đắp vào ban đêm, cái
nồi, cái cốc, cái đĩa nhựa và cái chậu để đựng tất cả mọi thứ.
Nhưng điều quan trọng nhất khi chọn lộ trình là mối quan hệ giữa các bộ
lạc: con đường đó có đi qua vùng đất thân thiện không, hay là, lạy Chúa,
đâm thẳng vào đất của kẻ thù. Có nhiều bộ lạc và thị tộc khác nhau sinh
sống ở các làng ven đường và các trảng trong rừng ấy, hiểu biết về mối
quan hệ giữa chúng là thứ kiến thức khó và rắc rối mà mỗi người tự tiếp thu
từ thời ấu thơ. Nhờ nó mà có thể sống tương đối an toàn, tránh được các
xung đột. Chỉ riêng trong vùng tôi sống lúc bấy giờ đã có hàng chục bộ lạc
như vậy. Chúng tạo.ra những liên minh và liên bang dựa trên các tập quán
và nguyên tắc chỉ riêng họ biết. Tôi - một người lạ - không biết cách phân
loại, chia nhóm, sắp xép chúng. Làm sao tôi biết được quan hệ giữa Mwaka
và Panda hay giữa Banda và Baya ra sao?
Nhưng họ biết, cuộc sống của họ phụ thuộc vào điều đó.
Họ biết trên lối mòn nào ai cài chông độc, ở đâu có rìu chôn.
